Khác biệt hoàn toàn so với những khu chợ đa dạng mặt hàng như chợ gỗ hương Tấn Bào hay chợ Hương Mạc, chợ Ván – hay còn gọi là chợ Đồng Bèo – chỉ tập trung duy nhất vào một loại sản phẩm: những tấm ván gỗ trắc quý hiếm.
Tọa lạc tại thôn Đồng Bèo, phường Phù Khê, chợ Ván đã trở thành một địa chỉ quen thuộc và đôi khi khiến không ít người bất ngờ về sự chuyên biệt của nó. Ban đầu, đây chỉ là nơi những người dân làng nghề mộc quanh Phù Khê bày bán gỗ. Dần dà, sự tấp nập của các thương lái và người mua từ khắp nơi đổ về đã hình thành nên một khu chợ chuyên biệt, độc đáo với hàng trăm ki-ốt và cửa hàng san sát bày bán gỗ trắc.
Sự ra đời và phát triển của chợ Ván gắn liền với truyền thống làm mộc lâu đời tại Bắc Ninh. Vùng đất này tự hào với nhiều làng nghề mộc danh tiếng như Hương Mạc, Đồng Kỵ, Ngọc Lôi, Đình Tràng... Nhu cầu về nguyên liệu gỗ để chế tác và sản xuất các sản phẩm mộc của người dân là rất lớn và đa dạng. Chính vì vậy, nhiều khu chợ gỗ khác nhau đã hình thành để đáp ứng từng loại nhu cầu cụ thể.
Nếu như chợ Hương Mạc hay chợ Tấn Bào đối diện chợ Ván là nơi cung cấp đa dạng các loại gỗ vụn, gỗ khúc và nhiều chủng loại khác nhau, thì chợ Ván lại định vị mình là điểm đến duy nhất cho những ai tìm mua ván gỗ trắc. Sự phân hóa này giúp người mua dễ dàng tìm thấy loại nguyên liệu mình cần, tiết kiệm thời gian và công sức. Ai có nhu cầu mua ván để làm bàn, giường, tủ thường tìm đến chợ Ván, trong khi những người cần gỗ vụn hoặc các loại gỗ khác sẽ ghé các chợ lân cận. Đây là một mô hình kinh doanh chuyên biệt hóa, tối ưu hóa nguồn cung và cầu trong ngành mộc truyền thống.
Những tấm ván gỗ tại chợ Ván được sắp xếp và đánh dấu cẩn thận theo nhiều kích cỡ khác nhau, tạo điều kiện thuận lợi cho người mua dễ dàng lựa chọn. Điểm đặc biệt trong phương thức giao dịch tại đây là việc không bán gỗ theo cân như một số chợ khác trong vùng. Thay vào đó, khách hàng sẽ trực tiếp xem hàng, đo đạc kích thước cụ thể về chiều rộng, dài và dày của tấm ván để tính toán giá tiền.
Một chủ cửa hàng tại chợ Ván chia sẻ, giá của các tấm ván gỗ trắc tại đây thường cao hơn so với các loại gỗ khác ở các chợ lân cận. Lý do nằm ở giá trị vốn có của gỗ trắc và kích thước của những tấm ván được bày bán. Để có được một tấm ván gỗ trắc lớn, cây gỗ nguyên liệu phải có đường kính rất lớn. Những cây gỗ càng lớn thì vân gỗ càng đẹp, càng tinh xảo, và do đó, giá trị của sản phẩm càng cao. Người mua gỗ tại chợ xác nhận, các loại ván gỗ trắc tại đây có giá dao động từ vài trăm nghìn đến vài triệu đồng mỗi tấm, tùy thuộc vào kích thước, độ dày và vân gỗ.
Chợ Ván hoạt động gần như cả ngày, từ sáng sớm cho đến tối muộn, phục vụ liên tục nhu cầu của các làng nghề mộc trong vùng. Tuy nhiên, thời điểm tấp nập và đông đúc nhất thường là vào mỗi buổi sáng sớm. Đây là lúc các chủ xưởng, thợ mộc đổ về để tìm mua những tấm ván ưng ý nhất cho công việc của mình. Có người chỉ mua một vài tấm ván nhỏ lẻ, nhưng cũng có những đơn hàng lớn, cần cả xe tải để chuyên chở gỗ về xưởng.
Những hình ảnh thường thấy tại chợ Ván là cảnh người dân đang cần mẫn phân loại các thanh gỗ, ván gỗ để chuẩn bị cho việc chế tác. Sau khi giao dịch thành công, những tấm ván gỗ trắc quý giá sẽ được chất lên xe máy, xe ba gác hoặc xe tải để về với các xưởng mộc. Dưới bàn tay tài hoa của các nghệ nhân, chúng sẽ được biến hóa thành những bộ bàn ghế tinh xảo, giường tủ sang trọng hay những sản phẩm mộc mỹ nghệ độc đáo, mang đậm dấu ấn văn hóa làng nghề.
Thời điểm giáp Tết, nhịp điệu mua bán tại chợ có phần trầm lắng hơn một chút, bởi lẽ đây là lúc các thợ mộc bận rộn hoàn thiện đơn hàng, đảm bảo kịp tiến độ trả cho khách. Tuy nhiên, sự sống động của chợ vẫn được duy trì, thể hiện rõ qua niềm vui của các chủ cửa hàng khi bán được sản phẩm, góp phần vào sự phát triển chung của làng nghề.
Chợ Ván đã hình thành và phát triển hơn chục năm nay, từ vài ba cửa hàng nhỏ lẻ ban đầu dần dần mở rộng thành một khu chợ sầm uất như hiện tại. Với đặc thù chuyên biệt về gỗ trắc và vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng nguyên liệu cho các làng nghề mộc danh tiếng của Bắc Ninh, chợ Ván không chỉ là một điểm giao thương mà còn là một nét văn hóa độc đáo, một biểu tượng của sự cần cù, khéo léo và truyền thống làm nghề mộc lâu đời tại xứ Kinh Bắc.
