Lá ngón được coi là loại cây độc nhất ở nước ta, chỉ cần ăn 3 lá là đủ độc tố để chết người. Loại cây này còn có tên gọi khác là đoạn trường thảo (đoạn là đứt, trường là ruột). Người ta cho rằng uống vị này sẽ bị đứt ruột mà chết. Nhưng ít ai biết rằng, cũng có một loại lá khác mang tên lá ngón lại trở thành đặc sản của người Thái mỗi độ Tết đến xuân về nơi miền biên viễn Lai Châu.
Đến với những phiên chợ miền núi, bạn sẽ dễ dàng thấy lá ngón không có độc được bày bán như rau ở các sạp ven đường. Ít ai biết, loại lá này đối với người Thái trắng ở xã Mường So là một đặc sản, còn món lá ngón xào tỏi lại được coi là “tuyệt ẩm” của vùng cao.
Phiên chợ ở vùng cao. Ông Lò Văn Bắc, người nắm giữ lịch sử lâu đời của dân tộc Thái trắng cho biết "Từ đời cha ông, các cụ đã biết vào rừng hái loại lá này về nấu ăn. Lá này nấu ăn rất ngon, có mùi thơm đặc biệt nên nhà này truyền tai nhà khác kéo nhau vào rừng hái lá ngón. Về sau, người dân lấy thân cây lá ngón về trồng tại vườn để ăn dần".
Cũng theo lời ông Bắc, ngày trước, dân làng cũng từng mang 2 loại lá ngón này ra so sánh với nhau. Cây lá ngón ăn được ở xã Mường So cũng có thân leo giống như cây lá ngón độc, nhưng lá của nó tròn và ngắn hơn, bản lá to như bàn tay.
Sau một thời gian mang về trồng tại vườn, người dân phát hiện hoa của 2 loại cây này cũng khác nhau. Cây lá ngón độc thường nở hoa trong khoảng thời gian từ tháng Sáu tới tháng Mười, còn cây lá ngón ăn được lại nở hoa vào dịp gần Tết Nguyên đán. Từ đó, người Thái trắng ở Mường So bắt đầu dùng lá và hoa của cây này để luộc, nấu canh hoặc làm các món xào thay rau rừng. Món ăn này dần trở nên phổ biến và quen thuộc trong những bữa cơm của dân bản.
Món lá ngón xào tỏi. Loại đặc sản độc nhất vô nhị này gắn liền với câu chuyện tình của đôi trai gái trẻ. Chàng trai và cô gái trót đem lòng yêu nhau nhưng chẳng may gia đình cô gái không chấp nhận vì cho rằng chàng trai mồ côi và quá nghèo.
Quá bế tắc, hai con người đang yêu quyết định tìm đến lá ngón để tự tử. Họ nắm lấy tay nhau rồi cùng cho nắm lá ngón hái được ở quả đồi bên kia bản Mường So vào miệng. Nhưng kỳ lạ thay, khi nhai thứ lá ấy, họ không cảm nhận được bất cứ biểu hiện gì của cái chết, chỉ có một mùi vị rất lạ, thoang thoảng ngái và chan chát nơi cổ họng.
Kể từ đó, dân bản ở Mường So bắt đầu biết đến loại lá ngón lạ ăn mà không chết, ngược lại rất ngon.
Lá ngón có thể kết hợp với nhiều lạo nguyên liệu khác nhau. Bà Trần Thị Thái (70 tuổi), thôn Tây Nguyên, xã Mường So để mua vài bó lá ngón về xuôi làm quà. Bà Thái vừa giới thiệu: “Loại lá ngón này ăn ngon lắm, xào với thịt thì hết ý. Còn nếu xào với hoa đu đủ đực thì khắc chế bệnh ung thư gan và điều trị bệnh gan nhiễm mỡ (?)”.
Theo lời bà Thái, bà vốn là người dưới xuôi lên Phong Thổ làm kinh tế mới. Ngày trước, khi nghe người dân trên này nói lá ngón là món ăn “tuyệt ẩm” của người Thái trắng, bà không tin. Nhưng vài lần đến một số hộ gia đình ở Mường So chúc Tết theo phong tục thì bà được họ mời thưởng thức món lá ngón xào tỏi, nó không hề gây chết người . Từ đó, bà đã mua cây lá ngón về trồng để lấy lá ăn cũng như tiếp khách phương xa. Do nhà bà trồng nhiều nên mỗi buổi sáng, bà thường hái khoảng chục bó mang ra chợ bán với giá 3-4.000 đồng/bó.
Lá ngón mang ra chợ bán bao nhiêu là hết bấy nhiêu, nhiều người còn tìm đến tận những ngôi nhà có trồng loại "tuyệt ẩm" này để hỏi mua.
Lá ngón xào tỏi - món ăn độc nhất vô nhị Một điều đặc biệt nữa, trong lễ hội Kin Lẩu Khẩu Mẩu (lễ hội ẩm thực) của người Thái Mường So ngày xuân, chắc chắn phải có lá ngón. Đây là dịp để người dân tạ ơn thần linh, ông bà, tổ tiên đã ban phúc cho một vụ mùa bội thu. Lễ hội Kin Lẩu Khẩu Mẩu được tổ chức tại bản Huổi Én, xã Mường So với cuộc thi nấu ăn của người Thái. Các món ăn được người Thái kết hợp với các loại gia vị lấy trong rừng như: Mắc khén (hay còn gọi là hạt tiêu rừng), thảo quả... Những loại gia vị này được tẩm ướp cùng với thực phẩm tạo nên hương vị đặc trưng trong các món ăn của núi rừng Tây Bắc nói chung và người Thái nói riêng.
Không chỉ nổi tiếng với món lá ngón ăn được, Mường So còn nổi tiếng với rất nhiều cô gái đẹp. Không ít khách phương xa đến đây đã không thể cầm lòng được với vẻ đẹp của những bông hoa rừng hoang sơ toát ra từ các thiếu nữ Thái ở vùng này.
Ăn lá ngón tự tử vì không có tiền học bằng lái xe
