Ở nhiều vùng quê Việt Nam, hình ảnh những bụi cây ven đường, quả nhỏ nằm trong lớp vỏ mỏng như chiếc lồng đèn đã quá quen thuộc. Trẻ con gọi đó là thù lù, hay còn có tên khác là tầm bóp. Một loại quả dân dã, tưởng chừng vô giá trị, lại đang được xếp vào nhóm “superfood” (siêu thực phẩm) tại nhiều quốc gia, với mức giá khiến không ít người ngỡ ngàng: hàng trăm nghìn đồng cho mỗi ký.
Cây thù lù chắc chắn rất quen thuộc với tuổi thơ của nhiều người.
Ở Việt Nam, thù lù gắn liền với ký ức tuổi thơ: những buổi chiều hè, lũ trẻ chạy dọc bờ ruộng, bứt vài quả chín vàng để ăn cho vui miệng. Vị chua ngọt vừa phải, chút se se nơi đầu lưỡi, đủ để đánh thức cả tuổi thơ hồn nhiên. Trong khi đó, tại Nam Mỹ – quê hương của giống Physalis peruviana (thù lù Nam Mỹ), loại quả này được trồng bài bản, chọn lọc giống, chăm sóc theo tiêu chuẩn hữu cơ. Quả căng mọng, vàng cam rực rỡ, hương vị ngọt thanh, thoang thoảng mùi dâu, táo, nho… và trở thành đặc sản xuất khẩu đi khắp châu Âu, Nhật Bản, Mỹ.
Trái thù lỳ Nam Mỹ to tròn, mọng nước hơn.
Giá trị dinh dưỡng: Không chỉ là trái chua ngọt
Theo các nghiên cứu dinh dưỡng, thù lù Nam Mỹ chứa hàm lượng vitamin và khoáng chất dồi dào:
Vitamin A: cao gấp nhiều lần cherry hay việt quất, tốt cho mắt và làn da.
Vitamin C: tăng cường miễn dịch, chống oxy hóa.
Vitamin B3 (Niacin): hỗ trợ chuyển hóa năng lượng, tốt cho hệ thần kinh.
Khoáng chất (sắt, canxi, phốt pho): tăng cường sức khỏe xương khớp, hỗ trợ phụ nữ mang thai.
Chất chống oxy hóa: bảo vệ gan, thận, ngăn ngừa lão hóa.
Trong Đông y Việt Nam, thù lù dại (Physalis angulata) cũng được xem là vị thuốc mát, thanh nhiệt, trị ho, viêm họng, mụn nhọt. Như vậy, từ dân gian đến y học hiện đại, loại quả nhỏ bé này đều được công nhận giá trị sức khỏe.
Nếu ở quê, thù lù chỉ đơn giản là hái quả ăn sống hoặc nấu canh lá non, thì tại các nhà hàng cao cấp, thù lù Nam Mỹ đã trở thành nguyên liệu sáng tạo: Ăn tươi: như một loại snack lành mạnh, ít calo. Trang trí bánh ngọt: quả thù lù vàng óng, còn nguyên vỏ lồng đèn khô, tạo điểm nhấn nghệ thuật trên bánh cưới, bánh mousse, tart trái cây. Salad và sữa chua: cắt đôi quả trộn cùng xà lách, phô mai, olive, hoặc ăn kèm sữa chua Hy Lạp. Mứt và sinh tố: được chế biến thành mứt dẻo, mứt khô, hoặc mix cùng xoài, chuối trong smoothie. Nước ép detox: kết hợp với cam, chanh dây, bạc hà, tạo ra thức uống vừa đẹp mắt, vừa giàu vitamin.
Tại Nam Mỹ, người dân còn làm rượu thù lù – một loại vang nhẹ, có hương trái cây đặc trưng, rất được ưa chuộng trong các dịp lễ.
Giá trị thương mại: Từ quả dại thành hàng “xa xỉ”
Ở Việt Nam: thù lù dại mọc đầy ruộng đồng, hiếm khi được mang ra chợ. Nếu có, giá chỉ vài ngàn đồng một bó lá non.
Ở nước ngoài: tại Nhật Bản, một khay 100g thù lù Nam Mỹ có giá khoảng 338 yên (~70.000 đồng), tức gần 700.000 đồng/kg. Ở châu Âu, mức giá dao động 8 – 12 euro/kg, tại Việt Nam nếu nhập khẩu có thể lên tới 400.000 – 500.000 đồng/kg.
Không chỉ được bày bán ở siêu thị, quả thù lù còn được các đầu bếp “săn lùng” để trang trí món ăn. Một trái vàng óng, nằm trong lớp vỏ mỏng manh, không chỉ ngon mà còn mang tính thẩm mỹ cao – một lợi thế khiến loại quả này chiếm lĩnh các bàn tiệc sang trọng.
Câu chuyện của thù lù gợi mở một hướng đi mới: từ loại cây dại dân dã, nếu được chọn giống – canh tác sạch – chế biến sáng tạo – quảng bá đúng cách, hoàn toàn có thể nâng tầm thành sản phẩm giá trị cao.
Nếu rau sam đã xuất hiện trong menu nhà hàng 5 sao, nếu rau má từ chợ quê đã thành nước ép “detox” bán ở quán cà phê sang chảnh, thì tại sao thù lù Việt Nam không thể trở thành đặc sản? Có lẽ, vấn đề chỉ nằm ở chỗ: ta đã đủ quan tâm và đầu tư cho “kho báu mọc ven đường” này hay chưa.
