Mùa mưa về cũng là lúc những cánh rừng Bảy Núi (An Giang) trở nên xanh tươi, tràn đầy sức sống. Đây cũng là mùa nhiều loài cây rừng đơm hoa, kết trái, trong đó có chòi mòi – một loại cây gắn liền với ký ức tuổi thơ của nhiều người dân miền núi. Dù không phải là loại quả quý hiếm hay cao lương mỹ vị, chòi mòi vẫn mang trong mình hương vị đặc trưng của núi rừng, giản dị nhưng giàu tình cảm quê hương.
Chòi mòi (hay còn gọi là chồi mồi) là loài cây thân gỗ, có thể cao trên 10 m, phân nhánh nhiều. Lá cây hình bầu dục, mặt trên trơn láng, mặt dưới phủ một lớp lông mịn. Khi còn non, lá có vị hơi chát, hơi chua và được người dân dùng làm rau sống, rau luộc hoặc xào chung với các loại rau tập tàng.
Quả chòi mòi mọc thành chùm, lúc non có màu xanh, khi gần chín chuyển hồng đỏ và khi chín hẳn sẽ đen sẫm, vị ngọt thanh. Từ tháng 3 đến tháng 6, cây bắt đầu ra hoa, nhưng mùa quả rộ nhất thường vào tháng 7. Dù nhỏ hơn cả đầu đũa, những chùm quả chòi mòi vẫn hấp dẫn bởi màu sắc rực rỡ và hương vị chua ngọt khó quên.
Cây chòi mòi phân bố rộng ở nhiều vùng miền. Ở miền Nam và miền Trung, chúng thường mọc dọc bờ sông, bờ ruộng. Tại miền Bắc, loại cây này xuất hiện nhiều ở khu vực miền núi phía Tây Bắc như Yên Bái, Sơn La, Hòa Bình. Chòi mòi cũng có nhiều loại khác nhau, như chòi mòi thường, chòi mòi tía, chòi mòi bụi, chòi mòi gân lõm hay chòi mòi chua, trong đó phổ biến nhất vẫn là chòi mòi thường.
Đối với trẻ em vùng Bảy Núi xưa, mùa mưa cũng là mùa “ăn vặt” với đủ loại trái cây rừng. Trong đó, chòi mòi là món quà dân dã nhưng đặc biệt được ưa thích. Người lớn leo cây hái trái cho đám trẻ thưởng thức, còn trẻ con thì háo hức chờ những chùm quả chín đỏ. Chỉ cần một chén muối ớt, chòi mòi trở thành món ăn vặt đủ vị chua, cay, mặn, ngọt.
Hương vị của quả chòi mòi mang nét đặc trưng của núi rừng: chua chua, ngọt nhẹ, khó lẫn với bất kỳ loại trái cây nào khác. Nhiều người còn ăn cả nguyên chùm để cảm nhận sự hòa quyện hương vị từ nhiều trái nhỏ cùng lúc. Với những gia đình ở vùng bán sơn địa, chòi mòi từng là món quà quý của tuổi thơ, giản đơn nhưng đậm chất nghĩa tình.
Điều đặc biệt của chòi mòi là hầu hết các bộ phận đều có thể sử dụng. Lá non dùng để ăn sống, luộc, xào; quả non làm rau ghém tăng hương vị cho bữa ăn; quả già cho vị chua nấu canh; quả chín dùng để ăn chơi. Thậm chí, người dân còn tận dụng quả chín để làm mứt, rượu vang hay chế biến thành thức uống thảo dược.
Ở Thái Lan, phần thịt quả chín đã được nghiên cứu để chế biến thành bột thảo dược hòa tan, giúp chống oxy hóa và cải thiện sức khỏe. Tại địa phương, lá cây chòi mòi còn được người dân dùng trong các bài thuốc dân gian, đâm nát rồi đắp vào chỗ đau nhức xương khớp.
Ngày nay, chòi mòi không còn nhiều như trước. Việc mở rộng đất nông nghiệp đã khiến loại cây này dần vắng bóng trong tự nhiên. Vì thế, việc tìm kiếm lá hoặc quả chòi mòi khá khó khăn. Nhiều thương lái phải đặt hàng trước và “săn lùng” từ vùng núi để cung ứng cho thị trường.
Chòi mòi không chỉ đơn thuần là một loại rau, loại trái rừng, mà còn là một phần ký ức của nhiều thế hệ. Đó là hương vị tuổi thơ của trẻ con vùng núi những ngày thiếu thốn, là món ăn chơi của người lớn trong những chiều mưa rảnh rỗi. Trong bối cảnh hiện nay, khi các loại quà vặt hiện đại xuất hiện ngày càng nhiều, hương vị mộc mạc của chòi mòi càng trở nên quý giá. Nó gợi nhắc về một thời giản dị, chân chất, nơi con người gắn bó với thiên nhiên và tận hưởng những món quà nhỏ bé mà đất trời ban tặng.
Từ một loài cây mọc hoang dại, chòi mòi đã trở thành món quà đặc sản của núi rừng Bảy Núi. Dù hiện nay hiếm hoi hơn xưa, nhưng hương vị chua ngọt đặc trưng cùng những giá trị ẩm thực và y học đã giúp chòi mòi khẳng định vị trí riêng trong đời sống của người dân miền núi.
Đối với du khách, hành trình đến An Giang và miền Bảy Núi không chỉ là khám phá cảnh quan thiên nhiên và văn hóa đặc sắc, mà còn là dịp để nếm thử hương vị trái rừng độc đáo như chòi mòi. Đây là trải nghiệm thú vị giúp hiểu thêm về sự phong phú của ẩm thực bản địa, đồng thời lưu giữ trong ký ức một dấu ấn khó quên về vùng đất hiền hòa, trù phú nơi miền Tây Nam Bộ.
