Trong ký ức của nhiều thế hệ người ở miền Bắc, trái nhót từng là quà vặt dân dã gắn liền với tuổi thơ. Loại quả nhỏ bé với vị chua chát, ngọt thanh này vốn mọc đầy ở các vùng quê, nay lại trở thành mặt hàng có giá trị kinh tế cao, được săn lùng ở cả thị trường trong và ngoài nước. Không chỉ quả, mà ngay cả cây nhót cũng được bán với giá hàng triệu đồng ở nước ngoài.
Trước đây, quả nhót thường được xem là món ăn chơi giản dị, phổ biến ở nhiều làng quê. Quả xanh có lớp phấn trắng phủ ngoài, vị chua chát mạnh, còn khi chín chuyển sang màu đỏ gạch hoặc đỏ cam thì ngọt thanh, giàu vitamin C và chất xơ. Ngoài việc ăn sống, người dân còn tận dụng nhót để nấu canh chua, làm gỏi hoặc nộm, vừa ngon miệng vừa bổ dưỡng.
Tại các thành phố lớn, nhót hiện trở thành loại quả “hot” được chị em văn phòng đặc biệt ưa chuộng. Giá bán nhót loại 1 trên thị trường dao động từ 15.000 – 20.000 đồng/lạng, tương đương 150.000 – 200.000 đồng/kg. Đặc biệt, nhót xanh – vốn từng “cho không ai lấy” – nay lại có giá cao ngất ngưởng, thậm chí có thời điểm vượt mốc 400.000 đồng/kg. So với thời gian trước, đây là sự thay đổi rõ rệt, phản ánh nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao đối với loại quả dân dã này.
Không chỉ trong nước, nhót còn được xuất sang Trung Quốc và được người dân tại đây yêu thích. Tại Vân Nam, Quý Châu, nhót được gọi bằng cái tên “quả sữa dê” và thường được chế biến thành món nhót ngâm. Giá bán nhót tại thị trường Trung Quốc hiện khoảng 30 Nhân Dân Tệ/kg, tương đương 107.000 đồng/kg. Ngoài giá trị ẩm thực, cây nhót còn được ưa chuộng làm cây cảnh. Những cây cổ thụ có thể được bán với mức giá hơn 1.000 Nhân Dân Tệ, tức hơn 3,5 triệu đồng/cây.
Ở Việt Nam, bên cạnh giá trị thương mại, nhót còn mang dấu ấn ẩm thực độc đáo ở từng địa phương. Tại Điện Biên, người dân đặc biệt ưa chuộng nhót xanh. Quả nhót được ăn kèm với bắp cải, rau thơm và nước chấm chẩm chéo – hỗn hợp gồm mắc khén, ớt, tỏi, gừng, rau mùi, nước mắm, mì chính và đường. Khi cuốn bắp cải kèm nhót, chấm vào chẩm chéo rồi thưởng thức, thực khách cảm nhận được sự hòa quyện của chua, cay, mặn, ngọt. Món ăn dân dã này đã trở thành đặc sản nổi tiếng, khiến nhiều du khách khi đến Điện Biên đều muốn thử.
Ngoài bắp cải cuốn nhót xanh, món canh nhót nấu thịt băm cũng được nhiều người yêu thích. Với vị chua thanh đặc trưng, nhót giúp bát canh trở nên lạ miệng, ăn không ngán và có tác dụng hỗ trợ giảm cân. Cách chế biến đơn giản: thịt băm xào với cà chua, cho nước vào đun sôi rồi bỏ nhót xanh đã dầm bỏ hạt, nấu đến khi mềm và thả thêm hành hoa. Bát canh mang đến hương vị mới lạ, vừa dân dã vừa bổ dưỡng.
Ngoài giá trị ẩm thực, quả nhót còn có nhiều công dụng trong y học cổ truyền. Theo nghiên cứu, nhót chứa nhiều vitamin C, canxi và hợp chất chống oxy hóa. Quả nhót được dùng để hỗ trợ điều trị các bệnh về hô hấp như ho, hen phế quản, ho ra máu. Rễ nhót có thể nấu nước tắm chữa mụn nhọt hoặc sắc uống để giảm đau họng. Tuy nhiên, các chuyên gia khuyến cáo không nên ăn quá nhiều nhót, đặc biệt khi còn nguyên lớp phấn trắng vì có thể gây ngứa họng, viêm họng.
Từ một loại quả mọc dại, nhót đang dần khẳng định giá trị kinh tế rõ rệt. Việc được người tiêu dùng trong và ngoài nước săn lùng giúp nhót trở thành nguồn thu nhập quan trọng cho nhiều hộ nông dân. Đồng thời, sự phổ biến của các món ăn chế biến từ nhót tại các vùng miền cũng góp phần quảng bá ẩm thực địa phương, thu hút khách du lịch.
Trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng các loại quả đặc sản ngày càng gia tăng, nhót có thể trở thành mặt hàng nông sản tiềm năng. Việc phát triển vùng trồng, kết hợp với xây dựng thương hiệu đặc sản địa phương sẽ giúp nâng tầm giá trị của loại quả này, từ một món quà tuổi thơ bình dị thành sản phẩm mang lại lợi ích kinh tế bền vững.
Tổng kết, trái nhót không chỉ là ký ức tuổi thơ của nhiều người Việt mà còn là minh chứng cho sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng và xu hướng ẩm thực. Từ vị trí “quà vặt quê mùa”, nhót đã bước lên bàn ăn thành phố, xuất hiện trong thực đơn nhà hàng và thậm chí trở thành mặt hàng xuất khẩu. Với giá trị dinh dưỡng, ẩm thực và dược liệu, nhót xứng đáng được xem là một đặc sản tiềm năng, góp phần làm phong phú thêm bản đồ đặc sản vùng miền của Việt Nam.
