Nhắc đến ẩm thực vùng cao Tây Bắc, nhiều người thường nghĩ ngay tới các món ăn nổi tiếng như thịt trâu gác bếp, cơm lam, măng rừng hay các loại rượu đặc sản. Tuy nhiên, có một loại rau dại độc đáo, mang hương vị rất riêng, vừa khiến thực khách tò mò vừa làm họ phải dè dặt khi lần đầu tiếp xúc – đó chính là rau thối. Cái tên nghe qua đã gợi sự ái ngại, nhưng ít ai biết rằng đây là một trong những loại đặc sản nổi bật, gắn bó với đời sống người dân bản địa và dần trở thành món ăn được nhiều thực khách ở xa tìm mua.
Trong ngôn ngữ của đồng bào Thái, rau thối được gọi là pắc nam. Loại rau này mọc hoang dại trong rừng, thuộc họ cây dây leo. Thân cây dài, có nhiều gai nhọn, lá mọc đối xứng, xanh thẫm. Phần chồi non mơn mởn là phần được ưa chuộng nhất, thường dùng để chế biến món ăn hoặc làm dược liệu. Do có nhiều gai nên việc hái rau đòi hỏi sự cẩn thận để tránh bị xước tay.
Rau thối thường mọc rộ từ tháng 3 đến tháng 6 hàng năm. Đây là thời điểm các cánh rừng Tây Bắc xanh mướt, khí hậu ẩm ướt thuận lợi cho rau phát triển. Các tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Yên Bái là nơi rau thối được tìm thấy nhiều nhất. Vào mùa này, chợ phiên vùng cao cũng thường bày bán rau thối tươi, vừa hái từ rừng về. Không chỉ phục vụ nhu cầu tại chỗ, rau thối còn được vận chuyển xuống Hà Nội và một số thành phố lớn, phục vụ các nhà hàng chuyên món Tây Bắc. Giá bán tại Hà Nội có thể lên tới vài trăm nghìn đồng một kilôgam, trong khi nếu mua trực tiếp từ người dân bản địa, giá chỉ dao động vài chục nghìn.
Mùi hương của loại rau rừng núi
Sở dĩ rau có tên “rau thối” bởi mùi đặc trưng khá nồng. Nhiều người mới tiếp xúc thường cảm thấy khó chịu, thậm chí ngần ngại không dám thử. Thế nhưng, cũng có không ít ý kiến cho rằng mùi rau chỉ hơi lạ chứ không đến mức “thối” như tên gọi. Thực tế, mùi của rau sẽ nhẹ đi sau khi hái và để một thời gian. Người dân địa phương thường ăn ngay khi rau còn tươi để cảm nhận trọn vẹn hương vị đậm đà nhất.
Điều thú vị là khi chế biến, rau thối lại trở nên thơm ngon và giòn ngọt. Chính sự đối lập giữa mùi sống và vị chín khiến loại rau này càng thêm đặc biệt. Nhiều du khách sau lần đầu thử, từ ái ngại ban đầu đã chuyển sang yêu thích, thậm chí còn tìm mua để mang về làm quà.
Không chỉ dừng lại ở một loại rau rừng, rau thối còn được xem như một thảo dược quý. Người dân Tây Bắc sử dụng rau thối như món ăn giải nhiệt trong mùa hè, đồng thời hỗ trợ điều trị các bệnh về xương khớp. Rau còn được phơi khô để dùng trong các bài thuốc chữa bệnh gan, thận, dạ dày, giảm triệu chứng ợ nóng, ợ chua, đau bụng, đắng miệng. Với những công dụng này, rau thối ngày càng được nhiều người săn đón, trở thành loại đặc sản không chỉ ngon mà còn có lợi cho sức khỏe.
Những món ngon từ rau thối
Ẩm thực Tây Bắc phong phú ở sự kết hợp độc đáo giữa sản vật núi rừng và bí quyết chế biến của đồng bào dân tộc. Rau thối cũng không ngoại lệ. Từ loại rau này, người dân sáng tạo ra nhiều món ăn vừa lạ miệng vừa giàu dinh dưỡng.
Rau thối nộm với cà gai và thịt lợn sấy: Đây là món ăn nổi bật thường có mặt trong thực đơn nhà hàng vùng cao. Rau thối non được luộc chín, trộn cùng cà gai và thịt lợn sấy xé nhỏ, nêm thêm nước mắm, chanh, ớt, đậu phộng. Hương vị chua ngọt, đậm đà, mát lành khiến món ăn trở nên hấp dẫn.
Canh rau thối đuôi heo: Món canh bổ dưỡng, thích hợp cho cả gia đình. Đuôi heo được sơ chế kỹ, hầm nhừ rồi thả rau thối vào. Nước canh ngọt, thịt mềm kết hợp cùng vị đặc trưng của rau thối tạo nên món ăn vừa ngon miệng vừa tốt cho sức khỏe.
Rau thối xào măng: Một món ăn giản dị nhưng đậm chất vùng cao. Măng tươi giòn kết hợp với rau thối tạo ra vị thanh đạm, thích hợp trong bữa cơm mùa hè, có tác dụng giải nhiệt.
Rau thối nhồi cá nướng: Đây là món đặc sản thường xuất hiện trong các dịp lễ hội. Cá nước ngọt như cá chép, cá trắm được làm sạch, nhồi rau thối và gia vị vào bụng, sau đó nướng trên than hồng. Hương thơm quyện giữa cá và rau khiến thực khách khó quên.
Chả rau thối: Món ăn sáng tạo khi rau thối băm nhỏ trộn với thịt bằm, nêm nếm rồi chiên vàng. Bên ngoài giòn rụm, bên trong mềm ngọt, ăn kèm nước mắm đậm đà. Đây là món ăn được giới trẻ rất ưa chuộng khi khám phá ẩm thực Tây Bắc.
Canh trứng rau thối: Cách nấu tương tự canh trứng cà chua, nhưng khi kết hợp với rau thối, món ăn mang hương vị nồng nàn hơn, thích hợp cho những ai đã quen khẩu vị và muốn thưởng thức sự khác biệt.
Ngoài ra, rau thối còn có thể chế biến đơn giản bằng cách luộc chấm mắm, xào thịt bò, thịt heo. Mỗi cách chế biến đều mang đến trải nghiệm vị giác riêng biệt, khiến rau thối không chỉ là nguyên liệu quen thuộc mà còn là biểu tượng văn hóa ẩm thực.
Với khách du lịch, việc tìm mua một món quà mang đậm dấu ấn vùng miền là điều không thể thiếu. Rau thối chính là gợi ý thú vị. Tuy không phổ biến như chè hay mận hậu, nhưng rau thối lại mang nét độc đáo hiếm có. Nhiều du khách chọn mua rau thối tươi hoặc phơi khô làm quà, vừa mới lạ vừa thiết thực. Dù giá thành tại thành phố khá cao, nhưng giá trị đặc biệt về hương vị và công dụng khiến loại rau này được đánh giá xứng đáng.
Ngày nay, rau thối không chỉ gói gọn trong mâm cơm gia đình vùng cao mà còn hiện diện tại các nhà hàng ở thành phố, xuất hiện trong thực đơn phục vụ khách du lịch. Có thể nói, rau thối là một trong những đặc sản độc đáo bậc nhất của Tây Bắc. Từ tên gọi đến hương vị đều mang lại sự tò mò và trải nghiệm khác biệt.
Vượt qua ấn tượng ban đầu về mùi hương, thực khách sẽ khám phá được vị ngon, giòn ngọt của rau khi chế biến, đồng thời cảm nhận được nét tinh tế trong văn hóa ẩm thực của người dân nơi đây. Với giá trị ẩm thực và y học, rau thối xứng đáng được nhắc đến như một niềm tự hào của vùng núi Tây Bắc, là món quà độc đáo cho những ai yêu mến và muốn tìm hiểu sâu hơn về đặc sản vùng miền Việt Nam.
