Bắc Ninh, vùng đất Kinh Bắc cổ kính, từ lâu đã nổi danh với những giá trị văn hóa truyền thống, phong tục tập quán và tín ngưỡng mang đậm dấu ấn dân gian. Bên cạnh những di tích lịch sử, những làn điệu quan họ đằm thắm, nơi đây còn ẩn chứa nhiều nét văn hóa đặc sắc, gắn liền với tín ngưỡng cổ xưa. Trong đó, chợ Âm Dương là một trong những biểu tượng tâm linh huyền bí nhất, thu hút sự quan tâm của đông đảo du khách và người dân địa phương.
Chợ Âm Dương họp tại làng Ó, xã Võ Cường, thành phố Bắc Ninh. Điều đặc biệt là phiên chợ này chỉ diễn ra duy nhất một lần trong năm, vào đêm mùng 4, rạng sáng ngày mùng 5 Tết Nguyên Đán, tức mùng 4 và 5 tháng Giêng âm lịch. Người dân trong vùng và nhiều người từ xa cũng đổ về đây để tham gia một phiên chợ không chỉ để mua bán, mà còn là dịp kết nối giữa hai thế giới âm dương – một trải nghiệm tâm linh đầy kỳ bí.
Nguồn gốc huyền thoại của chợ Âm Dương
Theo tài liệu lưu truyền trong dân gian, chợ Âm Dương xuất hiện sau một sự kiện lịch sử quan trọng vào năm Nhâm Dần, tức năm 43 sau Công nguyên. Đó là thời điểm mà quân nhà Hán, do tướng Mã Viện chỉ huy, tiến quân đánh Hai Bà Trưng. Tại vùng Vũ Ninh, huyện Tiên Du, Bắc Ninh, quận Hai Bà Trưng đã chiến đấu quyết liệt chống lại quân Hán. Trận chiến diễn ra ác liệt, với nhiều binh lính hai bên ngã xuống.
Sau cuộc giao tranh, thân nhân của những binh sĩ tử trận đã trở về bãi chiến trường vào dịp sau Tết Nguyên Đán để tìm kiếm thi thể người thân và tiến hành các nghi lễ cúng tế, thắp hương, hóa vàng mã cho những người đã khuất. Từ đó, một tín ngưỡng dân gian hình thành, người dân tin rằng cửa âm phủ chỉ mở một lần duy nhất trong năm, vào đêm mùng 4, rạng sáng mùng 5 tháng Giêng, để những người ở cõi âm có thể trở về gặp người thân ở trần gian.
Chợ Âm Dương từ đó được coi là nơi linh thiêng, diễn ra cuộc gặp gỡ giữa hai thế giới âm và dương.
Đây không chỉ là một hoạt động tín ngưỡng, mà còn là cách để người sống cầu nguyện cho linh hồn người thân đã khuất, và cũng là để giải tỏa tâm linh, tìm kiếm sự bình an, thanh thản trong cuộc sống.
Những nét đặc trưng độc đáo của phiên chợ
Không giống như bất kỳ phiên chợ nào khác, chợ Âm Dương mang một bầu không khí yên tĩnh, trang nghiêm và huyền bí. Người đi chợ không ồn ào, không sử dụng đèn đóm, không mặc cả hay kì kèo giá cả. Lý do là vì họ tin rằng sự ồn ào và ánh sáng có thể làm các linh hồn hoảng sợ, mất đi sự tôn nghiêm của không gian tâm linh. Thay vì các mặt hàng phục vụ nhu cầu đời sống hằng ngày, người ta mang đến chợ những lễ vật như gà đen được nuôi dưỡng cẩn thận để tế thần, cùng với các loại hàng mã, hương, nến, trầu cau để cúng bái và tưởng nhớ người đã khuất.
Điểm đặc biệt nữa là chợ Âm Dương không phải nơi để kiếm lợi nhuận hay cầu may mắn vật chất như những phiên chợ thông thường.
Tại đầu chợ, người ta thường đặt một chậu nước để thực hiện nghi lễ thử tiền âm hay tiền dương. Người đi chợ thả đồng tiền vào chậu, nếu đồng tiền nổi lên, đó là tiền của người âm, ngược lại, nếu chìm xuống, đó là tiền của người dương. Nhiều người sau khi đi chợ trở về, mở túi ra thấy tiền mình đổi được chỉ là vỏ hến, lá dong, hay thậm chí là mảnh vải yếm sồi. Điều này không khiến họ bất ngờ hay hoang mang, vì họ coi đó là một phần của nghi lễ linh thiêng và mang tính biểu tượng.
Người đến chợ với tinh thần an nhiên, vui vẻ, không toan tính. Họ đến để cúng tế, để kết nối với cõi âm, và để tâm hồn thanh thản. Việc "mua bán" ở chợ cũng không nhằm mục đích tích trữ của cải, mà chỉ là hình thức tôn nghiêm của nghi lễ. Người bán không ra giá, người mua không mặc cả, mà mọi thứ đều diễn ra một cách tự nhiên, theo sự tín nhiệm và tôn trọng.
Tâm linh, tín ngưỡng và sự gắn kết giữa hai thế giới
Chợ Âm Dương không chỉ là một sự kiện văn hóa tín ngưỡng, mà còn mang ý nghĩa tinh thần sâu sắc đối với người dân vùng Kinh Bắc. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi nhiều giá trị truyền thống dần mai một, chợ Âm Dương vẫn giữ nguyên tính chất thiêng liêng, là điểm tựa tâm linh vững chắc cho những ai tìm kiếm sự bình yên trong tâm hồn.
Chợ Âm Dương là dịp để họ tưởng nhớ tổ tiên, người thân đã khuất, đồng thời cầu mong cho bản thân và gia đình một năm mới bình an, hạnh phúc.
Sau khi phiên chợ tan, khi trời vẫn còn tối, người dân và du khách thường quây quần bên nhau, uống nước, ăn trầu và lắng nghe những làn điệu quan họ Bắc Ninh vang lên, làm cho không gian thêm phần thi vị, đậm chất văn hóa Kinh Bắc. Những câu hát quan họ ngọt ngào như là sợi dây vô hình kết nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa hai thế giới âm và dương, giữa những giá trị tâm linh và đời sống thường nhật.
Một biểu tượng văn hóa tín ngưỡng độc đáo của vùng Kinh Bắc
Chợ Âm Dương, với những giá trị tín ngưỡng, phong tục tập quán và sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố tâm linh và văn hóa dân gian, là một trong những di sản văn hóa quý báu của vùng Kinh Bắc. Đây không chỉ là nơi gặp gỡ của những linh hồn đã khuất với người sống, mà còn là biểu tượng của sự gắn kết giữa quá khứ và hiện tại, giữa cõi âm và cõi dương.
Sự tồn tại và phát triển của chợ Âm Dương qua nhiều thế hệ cho thấy tầm quan trọng của nó trong đời sống văn hóa, tinh thần của người dân Bắc Ninh.
Với những ai có dịp tham gia phiên chợ này, đó không chỉ là một trải nghiệm kỳ thú, mà còn là cơ hội để hiểu thêm về tín ngưỡng tâm linh sâu sắc, về lòng thành kính đối với tổ tiên và mong muốn gắn kết giữa hai thế giới, âm và dương.
