Ống kính được coi như "con mắt" của máy ảnh DSLR, là yếu tố quyết định cho bức ảnh đẹp về mặt vật lý... Với người dùng DSLR nói chung, ống kính thường được quan tâm nhiều hơn là thân máy, đồng thời, việc chi tiêu cho nó chiếm tỷ lệ lớn khi đầu tư thiết bị chụp ảnh.
Phân biệt bằng tiêu cự
 |
| Tiêu cự càng bé thì góc nhìn của ống kính càng rộng, ngước lại tiêu cự càng lớn thì góc nhìn của ống kính càng hẹp và có tác dụng "kéo" các đối tượng ở xa lại gần hơn. |
Tiêu cự ống kính (Focal Length) là khoảng cách từ tâm ống đến mặt phẳng chứa cảm biến khi canh nét tại vô cực và được tính bằng mm. Máy DSLR thường đánh dầu bằng hình tròn bị đường thẳng cắt ngang phía trên thân máy. Đây chính là nơi đánh dấu mặt phẳng chứa cảm biến đó.
Sẽ có 3 loại ống kính, nếu phân biệt bằng tiêu cự.
Ống kính góc độ rộng: Còn gọi là ống ngắn, thường tiêu cự bé hơn 50 mm, và gồm các loại có tiêu cự thông dụng như 35 mm (góc độ rộng 63 độ), ngắn hơn như 28 mm (góc độ rộng 75 độ), 24 mm (góc độ rộng 84 độ), 14 mm (góc độ rộng 135 độ). Hay các ống zoom như Canon 16-35 mm, Tokina 12-24 mm, Nikon 14-24 mm...
Ống kính càng ngắn thì góc độ thu hình càng rộng. Dùng ống kính góc rộng khi muốn chụp cảnh rộng hoặc đông người, cũng như chụp trong nhà khi phạm vi di chuyển bị hạn chế. Loại này thích hợp chụp phong cảnh trải dài, hội nghị, các lễ hội. Ống góc rộng thường cho vùng ảnh rõ, sâu, tuy nhiên, hình ảnh thường bị biến dạng và có chất lượng kém hơn ở rìa ảnh...
Ống kính tiêu chuẩn: để chỉ loại có tiêu cự 50 mm (góc độ rộng 46 độ), tương đương với góc nhìn của mắt con người. Ống kính này để chụp tổng quát cho các đề tài nó không quá rộng mà cũng không quá xa. Chủ đề thường được giữ đúng tỷ lệ và không bị biến dạng. Thường các ống 50 mm f1.8 khá rẻ (hơn 100 USD) và chụp chân dung cho ảnh chất lượng.
 |
| Niềm vui chiến thắng - cầu thủ Trọng Hoàng sau khi ghi bàn nâng tỷ số lên 3-1 trong trận thắng của U23 Việt Nam trước U23 Trung Quốc. Ảnh chụp bởi ống tele tầm xa và đổ mở lớn (f2.8) 300 mm f2.8 giúp chủ thể nổi bật trong hậu cảnh mờ. Ảnh: Việt Hùng. |
Ống kính tiêu cự dài hay ống kính tele là ống có tiêu cự từ 50 mm trở lên. Có thể tạm phân biệt các loại tele ngắn (thường từ 50 mm tới 105 mm), tele tầm trung (có tiêu cự tới khoảng 250 mm) và dài (trên 300 mm).
Ống kính tele có đặc điểm là vùng ảnh rõ cạn nên thường thích hợp chụp chân dung. Với khả năng “kéo” các vật ở xa trở thành gần nên thích hợp chụp lén, chụp các cảnh sinh hoạt mà không ảnh hưởng đến chủ thể khi không đứng gần, cũng như chụp phong cảnh ở những địa hình khó khăn, hiểm trở không dễ lại gần...
Những ống kính từ 300 mm trở lên thường thích hợp chụp động vật, thể thao... và đặc biệt dành cho những "tay săn ảnh" vì đối tượng bị chụp không hề biết. Giá những loại này cũng rất đắt.
Phân loại theo đặc tính zoom
Canon EF 85 mm f/1.8 USM.
Ống kính có tiêu cự cố định (Fix) là loại chỉ có duy nhất một tiêu cự, ví dụ Nikon AF 20 mm f/2.8D, EF 85 mm f/1.8 USM, Nikon AF 105 mm f/2D DC…
Nhờ ống fix được chế tạo bởi ít thấu kính mà chúng thường có chất lượng cao hơn ống kính zoom có chung tiêu cự. và thường mở được những khẩu lớn như f1.8, f1.4 thậm chí f1.2…, trong khi độ mở tối đã của ống zoom thường khoảng f2.8. Điều này không chỉ lợi khi chụp trong những hoàn cảnh thiếu sáng mà còn có những hiệu ứng đẹp do vùng ảnh rõ thường cạn khi chụp ở độ mở lớn. Nhưng cũng hạn chế do bạn phải zoom bằng… chân.
Ống kính đa tiêu cự (Zoom) là ống kính thay đổi được tiêu cự nên một zoom có thể thay thế cho nhiều ống kính tiêu cự cố định...
Ví dụ, ống zoom 28 - 70 mm có thể dùng với các tiêu cự 28, 35, 50, 70 mm. Trên thị trường có nhiều loại zoom, như 12 - 24; 17 - 35, 24 - 85 mm, 70 - 300 mm... Ống zoom tiện dụng để chụp trong nhà, phóng sự, biểu diễn, du lịch, phong cảnh. Tuy nhiên, cũng có một số yếu điểm so với ống kính tiêu cự cố định, như bị tối khi lấy nét vì không mở được khẩu độ tối đa như ống Fix, khó chụp hơn trong hoàn cảnh thiếu sáng và thường là nặng...
Nhưng với công nghệ ngày càng phát triển các ống kính zoom ngày càng có chất lượng cao hơn.
Căn cứ vào khẩu độ
 |
| Nikon AF-S 70-200mm 2.8ED VR - ống kính một khẩu. |
Trên ống kíng thường ghi các trị số khẩu độ như sau: f1.4 - 2 2.8 - 4 - 5.6 - 8 - 11 - 16 - 22... Trị số khẩu độ (f) càng nhỏ, ống kính mở càng lớn nên cho ánh sáng vào càng nhiều. Hai trị số khẩu độ kế nhau, ví dụ f8 và f11 thì ở khẩu độ f8, ánh sáng vào nhiều gấp đôi f11.
Ống kính một khẩu độ là loại khi chụp ở mọi tiêu cự đều có thể sử dụng ở độ mở lớn nhất. Ví dụ, ống kính loại chụp ở 70 mm hay 200 mm đều có thể mở được khẩu f2.8. Chính vì vậy, nó thường đắt tiền, chuyên nghiệp hơn ống hai khẩu.
Ống kính hai khẩu độ, khi ở tiêu cự nhỏ có thể chụp ở khẩu độ lớn nhất nhưng khi ở tiêu cự lớn thì không thể chụp được mà chỉ chụp được ở khẩu độ nhỏ hơn.
Ví dụ, ống Canon EF 70-300 mm f/4-5.6 IS USM, khi chụp ở 70 mm bạn có thể mở khẩu f4, nhưng chụp ở 300 mm thì khẩu mở tối đa lại chỉ được f5.6.
Theo cách lấy nét
Có thể chia làm hai loại:
Lấy nét hoàn toàn bằng tay (Manual Focus: MF). Ở giai đoạn đầu của lịch sử nhiếp ảnh, ống kính chỉ có thể lấy nét bằng tay. Hiện nay, một số hãng vẫn sản xuất ống kính MF, như Leica, hoặc một số loại đặc biệt như Canon hay Nikon mà khó có thể làm AF.
Lấy nét tự động (Autofocus) - ống kính loại này là cuộc cọ sát giữa hiện đại và cổ điển. Ban đầu, các nhà nhiếp ảnh chuyên nghiệp không thật hào hứng đón chào. Tuy nhiên, sự tiện lợi và chính xác của nó đã làm khiến ống MF dần dần bị đẩy lùi.
Một số loại ống kính đặc biệt
 |
| Nước rút (thi điền kinh tại AIG III 2009). Ảnh chụp với ống mắt cá Nikon 10,5 mm, lấy được toàn cảnh khu thể thao trong nhà. Ảnh: Việt Hùng. |
Ống kính mắt cá (Fisheye). Đúng như tên gọi, loại ống này "nhìn đời" với góc rộng thông thường 180 độ, trong khi mắt người chỉ nhìn xung quanh được một góc 45 độ.
Do đó, khi lắp ống kính mắt cá vào máy ảnh, bạn có thể chụp được những bức hình toàn cảnh với góc bằng 180 độ, hoặc ít hơn một chút (tùy loại máy). Ống kính này dùng trong nhiều ứng dụng khác nhau, mặc dù có thể rất ít sử dụng, nhưng trong những trường hợp cần thiết thì mang lại hiệu quả rất rõ ràng.
 |
| Ôi! Nặng quá. Ảnh chụp bằng máy Nikon D90, ống AF Micro 60mm f/2.8D. Tác giả: TDQuy (Trương Đình Quỳ). |
Ống kính Macro có tỷ lệ phóng đại thường là 1:1 với vùng ảnh rõ rất cạn, thường cho nhưng người yêu thích thế giới vi mô chụp các vật thể nhỏ, côn trùng, hoa lá, chụp sản phẩm… hay kể cả trong chụp chân dung. Tuy nhiên, chụp chân dung cũng cần lưu ý kiểm soát vùng ảnh rõ vì nhiều khi chỉ cần chụp mắt rõ nét nhưng mũi đã mờ nhòe do đặc tính của ống kính.
Ống kính thay đổi phối cảnh - loại này có nhiều tên gọi. Hãng Nikon thì gọi là PC (Perspective Control) còn Canon thì đặt tên là TS (Tilt-Shift). Tuy nhiên, chúng đều có tác dụng giống nhau khi đều điều chỉnh các đường thẳng trong ảnh không theo quy luật xa gần do cấu trúc dịch chuyển thấu kính một cách đặc biệt.
Ngoài ra, có một số ống kính đặc biệt khác như DC hay ống trong y học của Nikon hoặc với thấu kính DO của Canon… Tuy nhiên, đây chủ yếu là những “trường hợp riêng” hoặc không còn phát triển nên không được đề cập tại đây.
Việt Hùng
