Cây nha đam hay lô hội đều là cách gọi thông dụng của loài cây này, nó còn có tên tiếng Anh là Aloe Vera. Đây là loài cây có nguồn gốc từ Bắc Phi, thuộc họ xương rồng, sinh sống được trong điều kiện khí hậu khô nóng nên không yêu cầu phải chăm sóc đặc biệt. Ở nước ta, nha đam có nhiều ở các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, Khánh Hòa,… Thường được người dân tự trồng để dùng hoặc canh tác để bán.
1. Đặc điểm của cây nha đam
Cây nha đam hay cây lô hội là loại cây nhỏ, ngắn, gốc và thân hóa gỗ. Lá của cây dạng bẹ, không có cuống, thường mọc vòng và chồng lớp lên nhau từ gốc, lá ở ngoài lớn ôm lá nhỏ ở trong. Màu lá biến chuyển từ lục nhạt đến lục đậm.
Lá nha đam mọng nước, chất nước bên trong nhầy nhậy. Mép lá có răng cưa thô, gai nhọn như cây xương rồng. Tùy theo loại mà độ cứng mềm có thể khác nhau. Mặt trên của lá lõm, có nhiều đốm không đều. Thường lá dài từ 20 – 60 cm và độ lớn nhỏ cũng tùy theo giống.
Hoa nha đam mọc ra từ nách lá, có cuống dài đến 1m, đâm thẳng lên trời. Hoa nha đam mọc theo cụm với nhiều hoa rũ xuống. Mỗi hoa 6 cánh dính nhau ở phần gốc và có 6 nhị. Quả là dạng quả nang, chứa nhiều hột.
2. Chuẩn bị trồng cây
Phân biệt giống cây nha đam
Cây nha đam có hay loại chính phổ biến hiện nay:
Nha đam Mỹ: là giống nha đam có lá dài, bẹ to, nặng lý. Lá có nhiều gai nhọn , phía sau thường có phấn trắng. Đây là giống nha đam được trồng thương mại là chủ yếu vì nó cho năng suất rất cao.
Nha đam Việt Nam: So với nha đam Mỹ thì giống này có lá nhỏ hơn, bẹ lá mỏng và ít cho gai. Lá có màu xanh và ở mặt dưới không có lớp phấn trắng. Thường thì người ta trồng nha đam Việt Nam tại nhà để dùng vì nó nhỏ gọn, dễ trồng.
Đất trồng
Để trồng cây nha đam tốt đòi hỏi đất trồng cây phải có khả năng thoát nước tốt, được ủ hoa để tạo điều kiện cho bộ rễ cây phát triển tốt nhất. Khi trộn đất, nên trộn hỗn hợp gồm tro trấu : phân hữu cơ ( ở đây có thể dùng phân bò hoai hay phân trùn quế) : xơ dừa : trấu sống, các thứ theo tỷ lệ là 2:1:0,5:1. Hỗn hợp sau khi trộn đều thì gom thành đống và ủ kín trong 15 – 20 ngày mới được đem ra trồng.
Trong trường hợp có tro trấu và phân hữu cơ đã qua sử dụng thì có thể trộn thêm một ít phân trùn quế là đã có thể dùng trồng ngay được rồi.
Chậu trồng
Nếu bạn có dự định trồng nha đam trong chậu thì cần phải chuẩn bị loại chậu có lỗ bên dưới để giúp cây thoát nước tốt nhất. Hoặc khi trồng cần phải bỏ vào bên dưới đáy chậu những viên sỏi lớn để cây không bị úng nước.
Kích thước chậu phù hợp có đường kính khoảng 25 – 30cm và cao 30 – 40 cm, như vậy mới đủ cho cây nhanh lớn và phát triển tốt được.
3. Cách trồng nha đam
Trồng nha đam trong chậu
Như đã nói ở trên đây, để trồng nha đam trong chậu đạt hiệu quả thì trước hết phải chọn được loại chậu phù hợp về kích thước chậu cũng như yêu cầu phải có lỗ hoặc đặt sỏi thoát nước thông thoáng, giữ cho cây không bị ngập úng thì cây mới phát triển tốt được.
Có thể dùng lá nha đam để trồng hoặc là tách cây con từ cây mẹ để trồng đều được.
Sau khi đất trồng đã được chuẩn bị theo tỉ lệ yêu cầu thì đặt cây con vào chậu, cho đất vào trọng chậu cho đến vừa miệng chậu là đủ.
Trồng nha đam đại trà
Trước khi trồng nha đam đại trà cần phải tiến hành ươm giống. Theo đó, người ta sẽ ươm giống bằng lá trước. Đặt lá nha đam trên nền đất, dùng tay vun một chút để cho đất che khoảng một nửa lá. Sau đó thì đặt chậu ươm ở nơi có nhiều nắng, không bị mưa hắt quá nhiều. Đồng thời, thường xuyên theo dõi và tưới nước để giữ ẩm cho đất, không để đất bị khô.
Sau thời gian ươm, nha đam mọc cây con thì tiến hành đào cây con. Khi đào cẩn thận, cố gắng lấy được càng nhiều rễ thì thời gian hồi sức của cây con càng được rút ngắn, cây sẽ sinh trưởng phát triển tốt hơn.
Trông cây đại trà trên nền đất đã được đào rảnh với mật độ cây cách cây 40 cm và hàng cách hàng 80 cm. Để cây con mọc mầm nhanh và tỉ lệ sống cao hơn thì sau khi lấy ra khỏi vườn ươm nên trồng trước trong mmast 2 – 3 ngày đã rồi mới đem ra ngoài trồng.
4. Cách chăm sóc cây nha đam
Bón phân
Nếu là trồng nha đam trong chậu thì có thể tiến hành bón phân hữu cơ như phân NPK, cứ đều đặn 15 ngày thì bón phân một lần để cho cây xanh tốt.Còn nếu trồng đại trà với số lượng lớn phục vụ cho mục đích thương mại, thu hát lá thì chỉ nên bón phân hữu cơ và tro củi mà thôi. Bón phân ở xung quanh mỗi gốc cây và tưới qua để cho phân có thể ngấm xuống đất, cung cấp dưỡng chất phát triển đầy đủ.
Tưới nước
Vì nha đam có thể sống ở môi trường khô hạn, khắc nghiệt nên cũng không cần phải tưới nước quá nhiều. Đối với những cây mới trồng thì mỗi ngày tưới 1 lần và tưới với lượng vừa đủ để cây phát triển. Còn sau khi cây con đã cứng cáp, bộ rễ ổn định rồi thì chỉ cần tưới 2 ngày/ lần là phù hợp.
Bên cạnh đó, tùy thuộc vào điều kiện thời tiết, nắng mưa như thế nào mà có thể điều chỉnh lượng nước tưới cho phù hợp với nhu cầu của cây.
Phòng trừ sâu bệnh hại
Thường đối với cây trồng ở trong chậu thì sẽ ít bị sâu bệnh tấn công hơn. Trong trường hợp cây bị úng lá, lá vàng và thối nhũn thì có chăng là do cây bị ngập nước, mưa nhiều. Trong trường hợp này, bạn cần phải kịp thời cắt bỏ ngay những lá bị hư hỏng để phòng trường hợp khuẩn bệnh lây lan sang những lá khác hay cây bên cạnh.
Thu hoạch
Đối với những hộ gia đình, cá nhân trồng nha đam tại nhà thì sau một năm là đã có thể bắt đầu thu hoạch lá của cây nha đam được rồi. Còn nếu trồng nha đam ngoài đất thì cây sẽ nhanh lớn hơn, cây có đủ điều kiện về đất, dinh dưỡng cũng như diện tích để sinh trưởng nên khoảng 6 – 8 tháng là đã có thể bắt đầu thu hoạch.
Nhân giống
Cây nha đam có thời gian sinh trưởng rất lâu, cây cũng có thể sống trong nhiều năm. Trường hợp không trồng cây để lấy lá mà để lấy giống, khoảng một thời gian sau khi trồng, xung quanh cây mẹ sẽ có nhiều cây con. Khi đó có thể bứng cây con ra để trồng tiếp.
Hoặc trong vườn ươm, có thể dùng những lá nha đam lớn, già để ươm cho cây con mọc lên từ đó.
5. Tác dụng của cây nha đam
Tác dụng chữa bệnh
Theo y học cổ truyền, cây nha đam (cây lô hội) có vị đắng, tính mát. Tác dụng thanh nhiệt, giải độc, mát huyết, cầm máu, nhuận tràng.
Theo nghiên cứu, trong nha đam có chứa chất glycoprotein nên nó có tác dụng chống viêm, giải dị ứng, làm thành viết thương. Đồng thời, nha đam cũng giúp giải độc cơ thể nhờ khả năng tăng cường chuyển hóa tại gan, thận, giải độc tố cho tế bào. Người sử dụng nha đam cũng sẽ giúp đẩy hết những vi khuẩn độc trong ruột ra ngoài, hỗ trợ tiêu hóa, trị viêm loét dạ dày, ngăn ngừa sỏi niệu,…
Tác dụng làm đẹp
Đối với chị em phụ nữ, nha đam vừa là thần dược, vừa là người bạn thân thiết giúp giữ lại nét thanh xuân lâu dài trên khuôn mặt của họ.
- Nha đam có các thuộc tính chống dị ứng nên hiệu quả trong việc điều trị các bệnh về nha dư vẩy nến, ngứa, eczema,… Rất tốt trong việc chữa mụn nước, các loại dị ứng da hay vết do côn trùng cắn.
- Nước ép nha đam có chứa các dưỡng chất thiết yếu, uống vào sẽ giúp duy trì làn da khỏe mạnh.
- Gel nha đam có chứa hai hormone là Axim và giberelin, giúp bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời cũng như điều trị các vết rạn, vết thương trên da.
- Nha đam có chứa các chất oxy hóa như beta carotene, vitamin c và vitamin E, chúng sẽ giúp cải thiện độ đàn hồi tự niên của da, giảm thiểu sự xuất hiện của nếp nhăn. Từ đó giúp cho làn da trẻ trung, khỏe mạnh hơn.
- Nha đam giúp cung cấp độ ẩm cho da nhờ đặc tính dưỡng ẩm tự nhiên, cung cấp oxy để cho các tế bào da khỏe mạnh hơn, loại bỏ nhờn và giải phóng các vitamin tưn nhiên, các enzyme trên da.
- Những người bị môi khô nứt nẻ quanh năm thì có thể sử dụng tinh dầu nha đam để dưỡng ẩm.
- Nha đam có chứa các enzyme thúc đẩy việc tăng trường tóc, protein giúp tái tại và tiêu diệt các tế bài chết nên nó được xem là thần dược trong điều trị rụng tóc. Đồng thời, nha đam cũng giúp cân bằng độ pH của da đầu, làm cho chân tóc không bị khô, kích thích tóc mọc nhanh.
Nha đam chế biến món ăn
Ngoài một vị thuốc chữa bệnh, một loại mỹ phẩm thì nha đam còn là một nguyên liệu trong chế biến món ăn vô cùng dinh dưỡng và thơm ngon.
Thông thường, người ta sẽ gọt bỏ phần vỏ xanh của nha đam đi, giữ lại phần nhựa bên trong để chế biến các món chè với đậu xanh, đường phèn hay nấu nước uống để giải nhiệt cho những ngày mùa hè nóng nực.
