Với những người miền Tây, bông so đũa là một món ăn dân dã nổi tiếng, có thể chế biến thành nhiều món ăn ngon như canh chua bông so đũa, bông so đũa xào cá lóc, bông so đũa xào tốm, lẩu chua bông so đũa,…Nó có vị chua nhẹ, ngọt dịu và nhân nhẩn đắng nếu để cả cuống và nhụy hoa.
Không chỉ ngon, bông so đũa còn giá trị dinh dưỡng cao, bao gồm protein, khoáng chất và vitamin. Cây so đũa là nguồn cung cấp vitamin A, folate, thiamin, niacin và vitamin C dồi dào. Ngoài ra, lá của cây so đũa có thể ăn được như một loại rau lá xanh, hạt của nó cũng ăn được.
Đáng nói, không chỉ hoa và lá mà tất cả các bộ phận của cây so đũa đều có thể được sử dụng để làm thuốc. Cụ thể, lá so đũa có tác dụng thanh nhiệt, sát khuẩn. Giã nát lá so đũa đắp lên chỗ bong gân, sưng tấy 1 lần/ngày thì trong vòng 3 ngày có thể giảm ngay những tình trạng trên.
Hoa so đũa có thể dùng để trị chứng sổ mũi, đau đầu, hay nước hoa sắc lên dùng để làm các chất tẩy rửa nhẹ. Rễ có thể dùng để trị ho đờm, bạn chỉ cần dùng 6 - 8g rễ tươi giả nát, cho thêm nước vào rồi gạn lấy nước uống, mỗi ngày một lần từ 3 - 5 ngày sẽ khỏi bệnh.
Vỏ của so đũa chứa nhiều chất xơ, có vị đắng, chát nên thường được dùng để chữa kiết lỵ, tiêu chảy, viêm đường ruột. Sắc nước từ vỏ cây so đũa để ngậm có thể trị sâu răng.
Ngoài ra, vì có hàm lượng dinh dưỡng cao, giàu chất chống oxy hóa, cho nên ăn hoa và lá cây so đũa có thể làm giảm mức cholesterol, kiểm soát lượng đường trong máu, ngăn ngừa sự phát triển của các tế bào ung thư,…
Mặc dù là món ăn ngon và mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng trước đây cây so đũa chỉ là loài cây mọc dại ở ven bờ ruộng, sông ngòi, kênh rạch, bị nhiều người chặt lấy thân mang về làm củi đốt hoặc lấy lá cho gia súc ăn. Ngày nay, nhiều người trồng cây so đũa trong vườn nhà để lấy hoa, lá và hạt ăn cũng như làm thuốc.
Không những vậy, cây so đũa cũng có thể trồng để lấy bóng mát hoặc làm cảnh. Bởi đây là loại cây bụi lớn, nhiều cành, tán lá sum suê, có chiều cao trung bình từ 6 - 10m và sống kéo dài từ 5 đến 10 năm.
Lá của cây so đũa thuộc dạng lá kép lông chim, mọc so le với 20 - 25 đôi lá chét có hình bầu dục, màu xanh đậm. Hoa có 2 màu chính là đỏ và trắng, kích thước lớn, mọc thành chùm với 3 - 5 bông thõng xuống ở nách lá trông rất đẹp mắt.
Cách trồng và chăm sóc cây so đũa
Cây so đũa có thể được trồng bằng phương pháp gieo hạt và giâm cành. Với phương pháp gieo hạt, bạn nên ngâm hạt giống trong nước ấm (2 sôi: 3 lạnh) trong 3 tiếng rồi vớt ra, rửa sạch và để ráo. Tiếp theo, dùng miếng vải đã thấm nước bọc phần hạt lại rồi đặt trong túi bịt kín, cất ở chỗ thoáng mát hay ngăn mát tủ lạnh (khoảng 20 độ C).
Sau khoảng 2-5 ngày, hạt sẽ nứt nanh và mọc mầm. Lúc này, hãy lấy hạt gieo trực tiếp vào hố nhỏ khoảng 5 - 20cm, khoảng cách giữa các hố từ 40 - 50cm. Hoặc, bạn có thể trồng trong chậu, mỗi chậu chỉ cần 1 hạt là đủ.
Với phương pháp giâm cành, hãy chọn cây mẹ khỏe mạnh, cành giâm đủ tuổi trưởng thành. Cắt cành giâm thành từng đoạn dài khoảng 15cm rồi cắm vào đất là được.
Cả 2 phương pháp đều cần giữ giá thể ẩm, nên phun sương mỗi ngày và đặt bầu cây ở nơi không có ánh nắng và kín gió. Khi cây con ra mầm mới, không nên chuyển chậu ngay mà cần đợi tới khi bầu rễ ổn định.
Trong quá trình chăm sóc cây so đũa, bạn nên chú ý tới những yếu tố sau:
- Đất trồng: Cây so đũa không kén chọn đất trồng, nhưng muốn cây phát triển tốt thì bạn nên trồng trong đất nhẹ, tơi xốp, thoáng khí và giàu chất dinh dưỡng. Có thể trộn đất vườn với tro trấu, phân chuồng để đất có nhiều chất dinh dưỡng hơn.
- Ánh sáng: Cây so đũa ưa sáng, nó cần nhiều ánh nắng để phát triển nên không thích hợp trồng trong khu vực có nhiều bóng râm.
- Tưới nước: Khi mới trồng, cây so đũa cần được tưới nước 1-2 lần/ngày vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát. Sau đó, 1 tuần chỉ cần tưới nước 1 – 2 lần là được.
- Cắt tỉa: Khi cây phát triển, bạn cần cắt bớt những nhánh bên dưới để tập trung nuôi dưỡng những cành nhánh bên trong.
- Phân bón: Cây so đũa không kén chọn phân bón, bạn cần bổ sung dinh dưỡng định kỳ theo tuần hoặc tháng để đảm bảo dinh dưỡng cho cây phát triển. Vì là món ăn và dược liệu, nên bạn cần ưu tiên sử dụng phân bón hữu cơ để an toàn khi sử dụng.
Nếu chăm sóc tốt, cây so đũa sẽ cho thu hoạch hoa sau khoảng 2,5 tháng trồng. Cây so đũa ra hoa quanh năm, nên gần như có thể thu hoạch bất cứ khi nào cần. Sau khi thu hoạch lứa đầu tiên, khoảng sau 7-10 ngày là bạn có thể thu hoạch lứa hoa tiếp theo.
