Vào những ngày hè nắng nóng, nhu cầu tìm kiếm món ăn thanh mát để giải nhiệt luôn là ưu tiên hàng đầu của các bà nội trợ. Trong đó, canh chua là một trong những món ăn truyền thống được ưa chuộng nhờ hương vị dễ ăn, giúp kích thích vị giác và thanh nhiệt cơ thể. Nếu như quả sấu đã quá quen thuộc trong vai trò tạo vị chua đặc trưng, thì nay nhiều người đã bắt đầu chuyển sang sử dụng quả thanh trà bởi hương vị thơm ngon, giá trị dinh dưỡng cao.
Thanh trà còn được gọi là chanh chà hoặc sơn trà, là một loại cây ăn quả nhiệt đới thuộc họ Xoài (Anacardiaceae). Tên khoa học của cây là Bouea gandaria (hoặc Bouea macrophylla), có nguồn gốc từ khu vực Đông Nam Á. Tại Việt Nam, cây từng mọc hoang ở vùng đồi núi, sau đó được người dân đưa về trồng trong sân vườn, đặc biệt phổ biến tại các tỉnh miền Tây Nam Bộ nhờ khí hậu và thổ nhưỡng phù hợp.
Cây thanh trà là cây có thân gỗ lớn, cao khoảng 8 - 10m, tán rộng khoảng 3m. Lá cây hình bầu dục, dài khoảng 8cm, màu xanh đậm. Cây thanh trà có đặc điểm ra hoa hai lần trong một năm, với khoảng cách giữa hai đợt hoa là khoảng một tháng. Quả thanh trà thường được thu hoạch từ giữa tháng 12 đến tháng 2 theo âm lịch, với thời gian chín trên cây kéo dài từ 12 đến 15 ngày.
Quả thanh trà có hình dáng giống quả trứng gà nhỏ, vỏ dày, màu xanh khi non và chuyển sang vàng cam khi chín. Bên ngoài vỏ có lớp phấn mỏng, bên trong là phần cơm mọng nước, vị chua ngọt hài hòa, rất phù hợp để làm gia vị cho món canh chua hoặc chế biến thành nước uống giải khát.
Điều đặc biệt, thanh trà khi dùng nấu canh chua cho hương vị dịu nhẹ, thanh mát. Thậm chí, nhiều người còn nhận xét rằng hương vị này còn ngon hơn cả sấu.
Mặc dù ở miền Bắc thanh trà không phổ biến như sấu, nhưng loại quả này đang ngày càng được ưa chuộng nhờ hương vị đặc trưng và giá cả hợp lý, chỉ khoảng 50.000 - 65.000 đồng/kg trên thị trường.
Không chỉ hấp dẫn ở khía cạnh ẩm thực, quả thanh trà còn là nguồn dinh dưỡng phong phú. Các chuyên gia cho biết loại quả này chứa ít calo, giàu chất xơ, vitamin A, B6, cùng nhiều khoáng chất thiết yếu. Nhờ vậy, thanh trà hỗ trợ hệ tiêu hóa, cải thiện thị lực, tăng cường miễn dịch và có khả năng kháng viêm tự nhiên.
Cách trồng và chăm sóc cây thanh trà
Với tán lá xanh mướt quanh năm và quả chín màu vàng cam rực rỡ, cây thanh trà tượng trưng cho sự sung túc, thịnh vượng và may mắn. Trong phong thủy, màu vàng cam của quả thanh trà là màu của tài lộc, của năng lượng tích cực và sự phát triển. Những chùm quả sai trĩu cành cũng được xem là biểu tượng của "đơm hoa kết trái", mang đến điềm lành về con cháu, công danh và sự thành đạt.
Không chỉ có ý nghĩa đẹp, cây thanh trà còn có thể trồng để lấy bóng mát, làm đẹp cho không gian sống. Đáng nói, thanh trà là cây thân gỗ lâu năm nên có thể trồng cây một lần là thu hoạch cả đời, mỗi lần cây kết quả, quả sai trĩu cành, cả họ ăn cũng chẳng hết.
Có hai phương pháp phổ biến để nhân giống cây thanh trà, đó là gieo hạt và chiết cành. Khi trồng từ hạt, cây thường cần khoảng 10 năm mới bắt đầu cho quả. Trong khi đó, phương pháp chiết cành giúp rút ngắn thời gian này xuống còn từ 3 đến 5 năm để cây bắt đầu kết trái. Tuy nhiên, để đạt được năng suất cao và cây cho nhiều quả, cây thanh trà cần phải phát triển trong khoảng từ 20 đến 50 năm.
Để cây thanh trà phát triển tốt, cho quả nhiều thì trong quá trình chăm sóc bạn cần chú ý tới những yếu tố sau:
- Đất trồng: Cây thanh trà có khả năng sinh trưởng trên nhiều loại đất như đất thịt, đất thịt pha cát, đất đỏ bazan hay đất phù sa. Tuy nhiên, để cây phát triển khỏe mạnh và cho năng suất cao, đất trồng cần đảm bảo có độ phì vừa phải, khả năng thoát nước tốt, giàu dinh dưỡng. Độ pH lý tưởng của đất nằm trong khoảng từ 5,5 đến 6,5.
- Ánh sáng: Đây là cây ưa sáng, vì thế hãy trồng ở nơi có đủ ánh sáng mặt trời để cây quang hợp hiệu quả.
- Tưới nước: Chế độ tưới nước cho cây thanh trà cần điều chỉnh theo thời tiết. Mùa khô, cây cần được tưới đều đặn mỗi ngày trong ít nhất tháng đầu tiên. Trong mùa mưa, lượng nước tưới nên giảm bớt để tránh ngập úng.
- Bón phân: Chế độ bón phân cho cây thanh trà nên được thực hiện theo từng giai đoạn. Trước khi trồng, bón lót 1-3kg phân hữu cơ cho mỗi hố, rồi phủ đất, đợi 20 ngày mới trồng cây.
Năm đầu, bón thúc 0,5-1kg phân NPK 20-20-15 mỗi gốc, bắt đầu trong tháng đầu và lặp lại sau 3-4 tháng. Năm thứ hai, bón 0,3-0,5kg phân NPK 20-20-15 hoặc 16-16-8 vào đầu và cuối mùa mưa. Từ năm thứ ba, khi cây bắt đầu ra quả, bón 4 lần gồm: sau thu hoạch, trước khi ra hoa, khi quả đậu 1 tháng, và khi quả ổn định, với các loại phân NPK phù hợp, mỗi lần 0,5-1kg/gốc.
- Cắt tỉa: Thanh trà có khả năng phân nhánh khá đều, nên cắt tỉa đều đặn khoảng 2-3 tháng một lần. Nên cắt bỏ đi những cành mọc rậm rạp để cây có bộ tán đều, tạo độ thông thoáng cho cây phát triển.
