Cây chay còn gọi là cây chay vỏ tía, cây chay ăn trầu hay cây chay Bắc Bộ, tên khoa học là Artocarpus tonkinensis A. Chev., tên tiếng Anh là Tree Vegetarian, thuộc họ dâu tằm. Đây là loài cây thân gỗ lâu năm, có thể cao từ 10 – 15 mét khi trưởng thành, phù hợp với khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa đặc trưng của nước ta.
Chay mọc phổ biến ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Hà Giang, Lai Châu, Bắc Kạn… và dần được trồng rộng rãi ở nhiều nơi như Tây Nguyên, thậm chí trong sân vườn nhà phố như một loại cây cảnh phong thủy, vừa lấy bóng mát, vừa tạo điểm nhấn xanh mát, trong lành.
Điểm đặc biệt là cho đến nay, giới sinh vật học vẫn chưa tìm thấy cây chay ở các quốc gia khác, vì thế nó như một “đặc sản thực vật” riêng có của Việt Nam.
Hiện nay, cây chay có 2 loại phổ biến là chay xanh (ruột vàng) và chay ruột đỏ (ruột hồng, vỏ tía). Cây chay có thân màu nâu đậm, nhẵn, cành non có lông tơ, lá hình bầu dục như lá mít, mặt trên bóng nhẵn, mặt dưới có lông mịn. Tán lá rộng giúp che mát hiệu quả, rất lý tưởng để trồng trước nhà hoặc ven đường.
Hai loại quả chay.
Hoa chay thường nở vào tháng 3–4, kết trái từ tháng 7 đến tháng 9. Quả chay non có màu xanh, khi chín chuyển vàng đỏ, phần ruột bên trong chuyển sang đỏ hồng rất bắt mắt. Vị chua nhẹ tự nhiên của quả chín là nguyên liệu nấu canh chua được nhiều người yêu thích. Ngoài ra, quả chay còn được dùng để kho cá, kho cua,…
Không chỉ là nguyên liệu ẩm thực, quả chay còn được y học dân gian và nghiên cứu hiện đại đánh giá cao về công dụng đối với sức khỏe. Đặc biệt, chay chín giàu vitamin, có vị chua nhẹ như sữa chua, giúp kích thích tiêu hóa và cải thiện cảm giác thèm ăn.
Quả chay khi chín.
Ngoài ra, một hợp chất trong quả chay là benzaldehyde đã được chứng minh có khả năng ức chế sự phát triển của một số tế bào ung thư như ung thư tuyến giáp hay ung thư vú.
Đặc biệt, chay chín còn chứa enzym tự nhiên giúp phân giải mỡ máu, hạ cholesterol và điều hòa huyết áp, rất hữu ích với người mắc bệnh tim mạch hoặc rối loạn chuyển hóa lipid.
Ý nghĩa phong thủy khi trồng cây chay trong nhà
Không chỉ là loài cây bản địa dễ trồng, cây chay còn mang trong mình nhiều giá trị phong thủy sâu sắc, được ông bà ta từ xưa tin rằng có thể đem lại may mắn, tài lộc và sự sung túc cho gia chủ.
Với tán lá xanh mướt, cành lá sum suê quanh năm, cây chay được xem là biểu tượng của sự thịnh vượng và no đủ. Hình dáng vươn cao, khỏe mạnh của cây đại diện cho sức sống bền bỉ, dẻo dai, cũng là mong muốn về một cuộc sống gia đình êm ấm, phát triển bền vững. Người xưa quan niệm, cây càng cao lớn, xanh tốt thì gia đạo càng hưng thịnh, các thành viên trong nhà càng hòa thuận, gắn bó.
Cây chay cũng có khả năng thích nghi tốt với nhiều điều kiện địa hình và khí hậu khác nhau. Điều này càng làm nổi bật đặc tính vượng khí, phù hợp để trồng ở trước nhà, trong sân vườn hay cạnh lối đi. Không chỉ tạo không gian mát mẻ, gần gũi với thiên nhiên, cây chay còn giúp tăng cường năng lượng tích cực cho ngôi nhà.
Hiện nay, ngày càng nhiều gia đình lựa chọn trồng cây chay như một điểm nhấn trong cảnh quan, góp phần giữ gìn nét văn hóa truyền thống Việt Nam. Bên cạnh công dụng làm cây phong thủy, cây chay còn được trồng rộng rãi tại các không gian công cộng như công viên, trường học, bệnh viện, khu đô thị… nhờ khả năng tạo bóng mát và giá trị thẩm mỹ cao.
Việc trồng một cây chay trong sân không chỉ giúp thanh lọc không khí, điều hòa nhiệt độ mà còn được xem như một cách “gieo lộc”, thu hút tài khí và bình an cho cả gia đình.
Cách trồng và chăm sóc cây chay
Cây chay có thể trồng quanh năm, nhưng lý tưởng nhất là đầu mùa mưa. Hiện nay, cây chay được nhân giống bằng nhiều cách như ghép, chiết, giâm cành, nhưng phổ biến và hiệu quả nhất vẫn là gieo hạt.
Với phương pháp giâm, chọn cành dài 25–35cm có mầm non, cắt vát, nhúng thuốc kích rễ rồi giâm vào bầu đất ẩm.
Chiết cành cũng đơn giản, khoanh vỏ đoạn cành dài khoảng 8cm, bôi thuốc kích rễ, bó bầu bằng cát trộn đất, sau 2 tuần sẽ ra rễ và 1 tháng sau là có thể trồng.
Phương pháp gieo hạt thì cần chọn hạt to khỏe, chuẩn bị bầu đất trộn phân hữu cơ, gieo hạt sâu 0,5–1cm, che phủ rơm khử trùng và lưới cản nắng. Sau 5–8 ngày, hạt sẽ nảy mầm.
Trong quá trình chăm sóc cây chay, bạn cần chú ý tới những yếu tố sau:
- Đất trồng: Khi trồng cây chay, nên chọn loại đất có tầng sâu dày, thoát nước tốt. Nên đào hố trước 1 tháng trồng cây với kích thước hố 40x40x40xcm. Ngoài ra, nên bón lót vào hố một lượng phân lân, phân NPK (hoặc phân chuồng), phân khử trùng rồi lấp đất để cây dễ dàng hấp thụ mà không bị sốc phân, giảm nguy cơ nhiễm sâu bệnh từ đất.
- Ánh sáng: Cây chay ưa sáng, tuy nhiên trong 20 ngày đầu trồng, cần che nắng cho cây để giảm khoảng 70% ánh sáng, vì lúc này cây mới trồng rễ cây còn yếu.
- Tưới nước: Cây chay có nhu cầu nước tưới tương đối cao, nhất là trong thời gian mới trồng. Ngoài ra, vào mùa hè nóng bức và khi cây sắp ra hoa, ra quả nên tăng lượng nước tưới cho cây.
- Bón phân: Chủ yếu nên bón phân chuồng cho cây. Tuy nhiên, nếu thấy cây chay có dấu hiệu vàng lá, khô ngọn thì bổ sung gấp NPK hoặc URE để đảm bảo chất dinh dưỡng cho cây.
- Cắt tỉa: Nên cắt tỉa thường xuyên cho cây chay để cây gọn gàng, quang hợp tốt, từ đó tập trung dinh dưỡng vào thân và cành của cây, giúp cây ra nhiều quả hơn.
