Khởi tố trước, giám định sau
Thời gian gần đây, người bị bệnh tâm thần gây án, thậm chí là gây ra án mạng xảy ra rất nhiều. Điều này khiến người dân hết sức lo lắng về việc quản lý người bị bệnh tâm thần trong xã hội.
Điển hình là vụ thảm sát 4 người tại Hà Giang vừa xảy ra hôm 1/12, đối tượng gây án được xác định là trước đó đã được gia đình đưa đi chữa bệnh tâm thần ở một bệnh viện trung ương.
Chia sẻ về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Anh Thơm, Văn phòng luật sư Nguyễn Anh (Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội) cho biết, qua công tác tham gia bào chữa cho các bị can, bị cáo là người bị bệnh tâm thần hạn chế khả năng nhận thức và điều khiển hành vi trước, trong khi phạm tội là rất nhiều với những hậu quả giết người hết sức đau lòng và thương tâm.
Hiện trường nơi xảy ra vụ thảm án ở Lào Cai.
Theo luật sư Thơm, đối với sự việc gây thảm án ở Hà Giang, sau khi đã có đủ căn cứ xác định đối tượng gây án thì cơ quan điều tra phải ra quyết định khởi tố vụ án hình sự và khởi tố bị can về tội Giết người theo qui định tại Điều 93 Bộ Luật Hình sự.
“Trong quá trình điều tra, nếu có căn cứ xác định đối tượng đã từng bị bệnh tâm thần hoặc có dấu hiệu bất ổn về tâm lý mà cơ quan điều tra có nghi ngờ về năng lực chịu trách nhiệm hình sự thì phải ra quyết định: Quyết định tạm đình chỉ điều tra theo điều 160 Bộ Luật Tố tụng Hình sự cho bị can đi giám định tâm thần; Quyết định trưng cầu giám định theo điều 155 Bộ Luật Tố tụng Hình sự để xác định năng lực trách nhiệm hình sự”, luật sư Thơm phân tích.
Luật sư Thơm cho rằng, chính kết luận giám định của cơ quan chuyên môn sẽ quyết định năng lực chịu trách nhiệm hình sự của bị can. “Kết luận giám định sẽ xảy ra 02 trường hợp:
Thứ nhất, nếu bị can bị bệnh tâm thần hạn chế nhận thức và năng lực điều khiển hành vi trước, trong và sau khi phạm tội thì vẫn sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội Giết người. Tuy nhiên hành vi phạm tội của bị can sẽ được giảm nhẹ một phần hình phạt do bị bệnh tâm thần hạn chế nhận thức điều khiển hành vi.
Thứ hai, nếu bị can bị bệnh tâm thần mất khả năng nhận thức và năng lực điều khiển hành vi thì cơ quan điều tra sẽ ra quyết định đình chỉ điều tra đối với bị can và chuyển hồ sơ cho Viện kiểm sát cùng cấp ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Sau khi đã được Viện kiểm sát ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh thì Cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ vụ án. Khi đó, cơ quan điều tra sẽ đưa họ đi chữa trị cho đến khi ổn định, rồi bàn giao cho gia đình và địa phương”, luật sư Thơm nói.
Có dấu hiệu tâm thần, người thân phải đưa đi khám
Trước những thắc mắc về việc để hạn chế những sự việc đáng tiếc do người tâm thần gây ra, cơ quan nhà nước cần phải chủ động đưa người nghi ngờ mắc bệnh đi khám, hoặc điều trị?
Nghi phạm trong vụ thảm án ở Hà Giang được cho là mắc bệnh tâm thần.
Luật sư Thơm cho biết, hiện nay chưa có văn bản pháp luật nào quy định cá nhân, cơ quan nào có trách nhiệm đưa người mắc bệnh tâm thần đến cơ sở khám, chữa bệnh điều trị khi người bệnh chưa phạm tội.
“Chính phủ đã ban hành Nghị định 64/2011/NĐ-CP về việc thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh tâm thần. Việc bắt buộc chữa bệnh này chỉ áp dụng trong phạm vi tố tụng hình sự theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền, tức là khi có hậu quả hành vi vi phạm pháp luật hình sự.
Như vậy trách nhiệm đưa người bị bệnh tâm thần khi khám điều trị phải do sự tự nguyện của gia đình, nó phụ thuộc vào đều kiện hoàn cảnh kinh tế, sự e ngại không muốn cho mọi người biết có người nhà bị bệnh”, luật sư Thơm phân tích.
Bên cạnh đó, cũng theo qui định của Bộ Luật Dân sự, khi người bị mắc bệnh tâm thần hay một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi thì phải được Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự. Khi đó thì cha, mẹ, vợ, chồng hoặc con của người đó sẽ trở thành người giám hộ đương nhiên.
Trường hợp không có người giám hộ đương nhiên thì UBND xã, phường, thị trấn nơi người bệnh cư trú có trách nhiệm cử hoặc đề nghị người giám hộ. Như vậy kể cả trong trường hợp nếu người bị bệnh tâm thần được miễn trách nhiệm hình sự thì người giám hộ nếu không chứng minh được mình không có lỗi trong việc giám hộ thì phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người mắc bệnh gây ra theo Điều 606 Bộ luật dân sự
