Giữa nhịp sống hối hả và sự biến đổi không ngừng của thời đại, vẫn còn đó những góc chợ quê lưu giữ trọn vẹn hồn cốt của một vùng đất. Chợ Thông, tọa lạc tại xã Hòa Bình, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình, không chỉ là một trong những chợ quê lớn nhất nhì địa phương mà còn là biểu tượng sống động của một nền văn hóa chợ truyền thống bền bỉ, vượt thời gian. Đến chợ Thông vào ngày phiên, du khách không khỏi ngỡ ngàng khi bắt gặp những hình ảnh dung dị, bình yên, như một thước phim quay chậm về quá khứ, tưởng chừng chỉ còn trong hoài niệm.
Lịch sử ra đời của chợ Thông đến nay vẫn là một ẩn số, không ai còn ghi nhớ chính xác thời điểm khu chợ này hình thành. Tuy nhiên, theo lời kể của các bậc cao niên trong vùng, chợ đã tồn tại ít nhất hàng trăm năm, từng được biết đến như một “chợ hàng tỉnh”, quy tụ hoạt động giao thương sôi nổi của cư dân không chỉ riêng Thái Bình mà còn từ các tỉnh lân cận như Nam Định, Thanh Hóa, Hải Phòng, Ninh Bình. Chợ Thông đã chứng kiến bao thăng trầm của lịch sử, điển hình là giai đoạn kháng chiến chống Pháp. Thời kỳ giặc Pháp càn quét và đóng đồn bốt tại đây, chợ đã phải di dời đến ba lần, lần lượt ra thôn Lộc Quý, khu vực bãi sông và cánh đồng thuộc xã Hòa Bình, trước khi trở về vị trí ban đầu và ổn định hoạt động từ khoảng năm 1970-1971 cho đến ngày nay.
Thuở xưa, chợ Thông chỉ họp 6 phiên chính mỗi tháng, rơi vào các ngày mùng 3, 13, 23, mùng 8, 18, 28 âm lịch. Trong vài thập kỷ gần đây, để đáp ứng nhu cầu của người dân, chợ đã mở thêm các phiên chính vào Chủ Nhật, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc mua bán. Vào những ngày phiên chính, chợ Thông tấp nập với đủ loại mặt hàng thiết yếu phục vụ đời sống và sản xuất của người dân địa phương. Từ những nông cụ truyền thống như nong nia, quang gánh, rổ rá, cày, bừa, cho đến các loại thực phẩm tươi sống, rau củ quả, thóc gạo, vải vóc và đặc biệt là các loại giống cây trồng, tất cả đều là nông sản do chính tay bà con quanh vùng gieo trồng, sản xuất thủ công. Những ngày chợ xép (không phải phiên chính) tuy không đông đúc bằng nhưng vẫn duy trì hoạt động, chủ yếu bày bán các mặt hàng thực phẩm, rau củ và quà bánh thông thường, đáp ứng nhu cầu mua sắm hàng ngày.
Một trong những nét đặc trưng làm nên tên tuổi của chợ Thông xưa kia chính là vai trò trung tâm buôn bán trâu, bò, lợn, gà và nhiều loại con giống khác, trở thành một trong những khu chợ con giống lớn nhất nhì tỉnh Thái Bình. Việc mua bán trâu, bò tại đây không đơn thuần là giao dịch giữa người mua và người bán mà còn cần đến sự xuất hiện của những người trung gian, được gọi là "lái trâu" hay "lái bò". Trâu bò từ các hộ gia đình trong huyện, trong tỉnh, thậm chí từ các tỉnh xa xôi như Ninh Bình, Thanh Hóa, hay các tỉnh miền ngược, đều được dắt về chợ Thông vào các phiên chính để trao đổi. Chợ có một bãi đất rộng dành riêng cho việc tập trung trâu, bò, nơi người mua có thể tỉ mỉ xem tướng, xem khoang, xem khoáy, thậm chí thử sức kéo cày ngay tại chỗ. "Con trâu là đầu cơ nghiệp" – câu nói này phản ánh rõ tầm quan trọng của việc chọn lựa con giống đối với nhà nông, khiến nhiều người mua phải bỏ công sức đi bộ qua vài phiên chợ, cân nhắc, đắn đo kỹ lưỡng mới tìm được con vật ưng ý, sau đó nhờ "lái trâu", "lái bò" thẩm định và trả giá hộ.
Ngày nay, chợ Thông không còn buôn bán trâu, bò, nhưng khu chợ con giống vẫn duy trì sức hút với sự đa dạng của lợn, gà, chó, mèo, thỏ, chim bồ câu… Nơi đây không chỉ là điểm đến của các hộ chăn nuôi mà còn thu hút đông đảo thanh niên, trẻ em đến tham quan, tìm mua những vật nuôi yêu thích.
Mặc dù đời sống nông thôn ngày càng được nâng cao và nhu cầu tiêu dùng của người dân đã có nhiều thay đổi, chợ Thông vẫn kiên định bảo tồn và bày bán đầy đủ những mặt hàng thủ công truyền thống. Từ những chiếc rổ rá, cuốc xẻng, nón lá, đến lưới đánh cá, tất cả đều minh chứng cho sự gắn bó sâu sắc của chợ với nền nông nghiệp và nghề thủ công truyền thống của vùng.
Bên cạnh đó, dù đã có vô vàn món ăn cao cấp, sang trọng, nhưng chợ Thông vẫn giữ gìn hương vị quê nhà với các loại quà bánh dân dã, sản vật đặc trưng của người làng quê. Bánh đúc, bánh bèo, bánh đa kê, bánh khoai, bánh tai mèo, bánh khúc, bánh cuốn, xôi ngô… là những cái tên quen thuộc, không thể thiếu trong mỗi chiếc làn, chiếc thúng của các bà, các mẹ dành cho lũ trẻ ở nhà mỗi khi đi chợ Thông. Đối với nhiều người dân địa phương, đây không chỉ là những món quà vặt mà còn là ký ức tuổi thơ ngọt ngào, gắn liền với mùi vị của quê hương.
Khoảng hơn chục năm trở lại đây, chợ Thông có thêm một mặt hàng mới đầy màu sắc và sức sống: các loại cây cảnh. Hầu hết là những loại cây có giá bình dân, từ vài trăm nghìn đồng đến vài triệu đồng mỗi cây. Các mặt hàng cây cảnh tại chợ vô cùng đa dạng, được chuyển về từ các làng nghề nổi tiếng trong huyện như Tân Lập, Bách Thuận, Phù Sa, hoặc từ các làng nghề cây cảnh trong tỉnh và cả từ Nam Định. Sự xuất hiện của khu vực cây cảnh đã tạo nên một khung cảnh rực rỡ, tràn ngập sắc xanh, thu hút rất đông người dân đến mua sắm, trang trí, làm đẹp cho gia đình.
Hiện tại, chợ Thông được xếp hạng chợ loại 2, với quy mô và lượng người tham gia giao dịch lớn nhất huyện Vũ Thư. Nơi đây không chỉ đơn thuần là điểm tập trung mua bán, trao đổi nông sản, hàng hóa phục vụ đời sống và sản xuất của người dân, mà còn là một không gian văn hóa quan trọng, nơi lưu giữ và phát huy những nét bản sắc văn hóa riêng, tập tục và truyền thống đẹp của người dân trong vùng.
Nhận thức được ý nghĩa đó, trong thời gian qua, huyện Vũ Thư đã và đang dành sự quan tâm, huy động các nguồn lực để đầu tư cho chợ Thông. Điển hình là Dự án cạnh tranh ngành chăn nuôi và an toàn thực phẩm (Lifsap) của tỉnh đã đầu tư xây dựng khu vực bày bán thực phẩm tươi sống, góp phần nâng cao chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm tại chợ. Trong thời gian tới, huyện tiếp tục huy động nguồn lực, quan tâm đầu tư quy hoạch lại, xây dựng và nâng cấp cơ sở hạ tầng chợ Thông theo hướng đồng bộ, hiện đại hơn, đảm bảo an toàn vệ sinh môi trường và thuận tiện cho việc mua bán, trao đổi hàng hóa của người dân, đồng thời vẫn kiên trì gìn giữ những nét đẹp truyền thống của một khu chợ quê đích thực.
Chợ Thông không chỉ là một điểm đến mua sắm, mà còn là nơi du khách có thể chạm vào hồn cốt của văn hóa nông thôn Bắc Bộ, nơi những giá trị truyền thống vẫn bền bỉ tồn tại giữa dòng chảy của thời đại.
