Nằm ẩn mình bên dòng sông Cầu thơ mộng, chợ quê Thổ Hà (xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang) là một lát cắt đậm đà hương sắc Bắc Bộ, nơi gìn giữ gần như nguyên vẹn nếp sống làng quê truyền thống. Không ồn ào, xô bồ như những khu chợ hiện đại, chợ Thổ Hà mang đến cho du khách một trải nghiệm mộc mạc, chân chất nhưng đầy quyến rũ bởi hồn cốt văn hóa ngàn năm còn đọng lại trong từng phiến gạch cổ, từng nếp nhà rêu phong và cả trong cách người dân mua bán, trò chuyện giữa phiên chợ.
Khu chợ cổ giữa làng gốm xưa
Chợ Thổ Hà nằm ngay trung tâm làng cổ Thổ Hà, một ngôi làng từng được mệnh danh là "kinh đô gốm mộc" của vùng Kinh Bắc. Cách Hà Nội khoảng 50 km, làng như một bán đảo nhỏ được bao quanh ba mặt bởi sông Cầu. Để đến được chợ, du khách thường phải qua một chuyến đò, men theo bến nước, lối nhỏ lát gạch nung đỏ au – dấu tích của thời kỳ vàng son của làng nghề gốm cổ.
Chợ Thổ Hà không đơn thuần là nơi trao đổi hàng hóa, mà là không gian sinh hoạt cộng đồng đặc sắc. Mỗi sáng, đặc biệt vào các phiên chợ chính, người dân khắp vùng lại tụ về đây tấp nập. Tiếng gọi nhau í ới, tiếng mặc cả rộn ràng xen lẫn tiếng cười giòn tan tạo nên một bức tranh sống động của đời sống thôn quê.
Chợ chủ yếu bày bán các sản vật địa phương: bánh đa nem, bánh đa nướng, mì gạo, rượu nếp và các loại nông sản. Bánh đa nem Thổ Hà nổi tiếng dai, mềm, thơm mùi gạo, được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao. Rượu Thổ Hà lại được xếp hạng 4 sao với hương vị nồng nàn, đặc trưng. Có tới hơn 500 hộ trong xã vẫn duy trì nghề làm bánh đa, hàng trăm hộ nấu rượu truyền thống – góp phần nuôi sống chợ quê và giữ gìn nghề xưa.
Điều đặc biệt ở chợ Thổ Hà là sự thân thiện, gần gũi. Người bán không ép giá, người mua không vội vàng. Câu chuyện bên mớ rau, cân gạo, chai rượu thường kéo dài, rôm rả như một phần không thể thiếu của phiên chợ.
Những món đặc sản dân dã chỉ có ở chợ quê Thổ Hà
Chợ cũng là nơi lý tưởng để thưởng thức đặc sản: cháo bánh canh (cháo Quan họ), bánh tai mèo, nem xào... Tất cả đều mang vị quê nồng ấm, mộc mạc nhưng đậm đà khó quên.
Cháo bánh canh
Ở Thổ Hà, cháo bánh canh là món ăn sáng đắt hàng nhất. Những quán cháo nhỏ trong chợ, sáng nào cũng nô nức người đến ăn hoặc mua mang về. Đây là món ăn vừa ngon, lại rẻ, chỉ với 5.000 đồng, du khách có ngay bát cháo nóng hổi, thơm phức.
Cháo bánh canh được ninh từ xương lợn, thêm tôm giã hoặc thịt xé nhỏ. Khi nếm thử, thực khách sẽ thấy ngay cái ngon, ngọt của nước xương ninh, kết hợp phần bánh canh dai, mềm đem lại trải nghiệm rất thú vị.
Đầu nem xào giòn
Đây có thể coi là món ăn vặt chỉ có ở vùng quê Thổ Hà. "Đầu nem" là tên gọi của những mẩu bánh thừa trong quá trình người dân cắt bánh đa nem thành hình vuông hoặc tròn. Thay vì bỏ đi, họ tận dụng đầu nem cho vào chảo, thêm chút tỏi, sa tế và xào giòn lên là đã có món ăn vặt thú vị.
Đầu nem xào xong rất giòn, khi ăn đặc trưng có mùi tỏi phi thơm lừng và vị cay cay nơi đầu lưỡi. Mỗi bịch đầu nem xào chỉ có giá 5.000 đồng, du khách có thể dễ dàng mua ở chợ Thổ Hà hoặc ở các nhà làm bánh đa nem tại đây.
Bánh khúc tai mèo
Gọi là “bánh khúc tai mèo”, tuy vậy món bánh này ở chợ quê Thổ Hà lại dùng lá gai (hoặc lá mướp) chứ không dùng lá khúc để chế biến như bánh khúc làng Diềm (Bắc Ninh). Ở Thổ Hà, đây là món ăn sáng rất phổ biến, được người dân yêu thích.
Công đoạn làm ra chiếc bánh khúc tai mèo vô cùng cầu kỳ. Lớp vỏ bánh phải làm bằng gạo tẻ để bánh dai, không bị nát. Gạo được đem xay thành bột nước, lọc khô. Sau đó lấy bột khô đem trùng và thấu, lặp đi lặp lại ba lần mới thu được mẻ bột để làm bánh. Nhân bánh có hai loại là nhân thịt (thêm hành, mộc nhĩ) và nhân đỗ mặn (thêm mỡ).
Bánh đa dừa
Cũng là món ăn vặt như đầu nem xào, bánh đa dừa Thổ Hà từ lâu đã là thức quà quê mà ai đi qua cũng phải ghé mua đôi, ba chiếc về làm quà. Nguyên liệu chính của đặc sản này chính là bột gạo tẻ nguyên chất. Phải trải qua hai lượt tráng bánh: một lượt tráng không, một lượt tráng chung các nguyên liệu như vừng, lạc, dừa đã qua sơ chế.
Bánh tráng xong được đem phơi, sau đó mới nướng chín trên bếp than lửa đỏ rực. Những chiếc bánh đa dừa Thổ Hà vàng ruộm, giòn tan, khi ăn có mùi thơm của vừng, lạc, béo ngậy của dừa nạo tạo ra hương vị ai nếm thử đều rất thích.
Đến chợ Thổ Hà, du khách không chỉ là người quan sát mà còn là người hòa mình vào cuộc sống bản địa. Bạn có thể tự tay trải nghiệm cuốn bánh đa, tham gia nấu rượu, nghe các nghệ nhân kể chuyện làng gốm, hay đơn giản là ngồi bên quán nước ven sông nghe tiếng mái chèo khua nước, ngắm hoàng hôn phủ vàng lên làng cổ.
Trong dòng chảy hiện đại, chợ Thổ Hà vẫn kiên định giữ lấy bản sắc riêng. Chính quyền và người dân địa phương đã có nhiều nỗ lực khôi phục, gìn giữ làng nghề truyền thống, phát triển du lịch cộng đồng bền vững. Các sản phẩm làng nghề được chứng nhận OCOP, các tour du lịch làng nghề ngày một tăng, góp phần tạo thu nhập và quảng bá văn hóa địa phương.
Chợ quê Thổ Hà không chỉ là nơi buôn bán, mà còn là nơi kết nối con người với truyền thống, là nơi người dân gửi gắm ký ức, niềm tin và bản sắc. Với mỗi du khách đặt chân đến đây, chợ Thổ Hà là một tấm gương phản chiếu hồn quê – dung dị mà sâu lắng, bình dị mà đầy tự hào.
