Tọa lạc tại trung tâm huyện Quảng Uyên, chợ phiên Quảng Uyên là nơi giao thương quan trọng của người dân các xã lân cận. Chợ họp vào các ngày 1, 6 âm lịch hàng tháng, bày bán đa dạng các mặt hàng, từ nông sản, thực phẩm đến đồ gia dụng, quần áo...
Mỗi phiên chợ thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách từ khắp nơi tìm đến, không chỉ để mua sắm mà còn để trải nghiệm không khí độc đáo. Để cảm nhận trọn vẹn sức sống của chợ phiên, lời khuyên dành cho du khách là nên có mặt sớm, khoảng gần 7 giờ sáng. Khi những tia nắng đầu ngày còn e ấp trên đỉnh núi, không khí se se lạnh của vùng cao hòa quyện với tiếng cười nói rôm rả của người đi chợ tạo nên một bản hòa tấu âm thanh đầy sức lôi cuốn, mời gọi du khách đắm mình vào không gian náo nhiệt ấy.
Ngay khi đặt chân đến chợ, du khách sẽ bị choáng ngợp bởi sự đông đúc của cả người mua và người bán. Từng tốp người nối tiếp nhau đổ về chợ, trong số đó không khó để nhận ra những gương mặt thuần phác của đồng bào dân tộc thiểu số. Họ gùi trên vai những gùi nông sản tươi rói, trao đổi qua lại bằng những câu chuyện rôm rả, hay xa xa vọng lại tiếng còi xe của những chuyến hàng mới về. Tất cả những hình ảnh, âm thanh ấy cùng hòa quyện, tạo nên một bức tranh muôn màu muôn vẻ, phản ánh chân thực đời sống sinh hoạt của một chợ phiên vùng cao.
Tại chợ Quảng Uyên, việc bày bán hàng hóa diễn ra một cách tự nhiên và có trật tự riêng. Tùy thuộc vào loại hình sản phẩm, mỗi người bán sẽ tự chọn cho mình một vị trí phù hợp trong các khu vực đã được quy định, sau đó trải hàng hóa trên những sạp gỗ hoặc tấm bạt, bao dứa đơn sơ. Sự phong phú và đa dạng của các mặt hàng là một điểm nhấn của chợ. Từ các loại hoa quả tươi ngon, rau xanh mướt, gạo, ngô, khoai, mật ong, cho đến những sản vật đặc trưng như rượu men lá, nấm hương, hay các nông cụ sản xuất phục vụ đời sống.
Bên cạnh đó, chợ còn có các khu chuyên bán quần áo, đồ sống (thịt, cá) và vật nuôi. Rõ ràng, các sản phẩm bày bán tại chợ Quảng Uyên không chỉ phong phú về chủng loại mà còn đa dạng về mẫu mã, đáp ứng nhu cầu mua sắm thiết yếu của người dân. Đặc biệt, không khí mua bán tại đây luôn diễn ra trong sự vui vẻ, thân thiện và nhẹ nhàng, thể hiện nét văn hóa giao thương đặc trưng của đồng bào vùng cao.
Trải nghiệm chợ phiên sẽ không trọn vẹn nếu thiếu đi phần ẩm thực. Chợ Quảng Uyên tự hào sở hữu một thế giới ẩm thực đường phố đa dạng và hấp dẫn. Trong cái không khí se lạnh của buổi sáng vùng núi, du khách có thể dễ dàng tìm thấy những món ăn nóng hổi, thơm lừng như xôi nhiều màu sắc, ngô luộc, khoai luộc hoặc nướng ngọt bùi. Các loại bánh truyền thống cũng rất phong phú, từ bánh rán ngọt, bánh rán nhân đỗ cho đến bánh bao nhân mật đường mía.
Đặc biệt, không thể không nhắc đến món mặn trứ danh của khu chợ là bún, phở vịt quay. Hương thơm nồng nàn của bát phở vịt nóng hổi bốc khói nghi ngút trong tiết trời se lạnh chắc chắn sẽ mang đến cho thực khách một cảm giác khó cưỡng, làm say lòng bất kỳ ai có dịp thưởng thức. Ẩm thực tại chợ phiên không chỉ là món ăn mà còn là trải nghiệm văn hóa, là sợi dây kết nối du khách với đời sống thường nhật của người dân bản địa.
Dù mang lại những trải nghiệm thú vị và độc đáo về chợ vùng cao, chợ phiên Quảng Uyên nói riêng và các chợ phiên truyền thống nói chung ở Cao Bằng vẫn bộc lộ những hạn chế cần được khắc phục. Một trong những điểm dễ nhận thấy là sự thiếu vắng tính khác biệt so với các khu chợ khác. Hầu hết các mặt hàng và cách thức bày bán đều có nét tương đồng, khiến cho chợ phiên chưa thực sự tạo được bản sắc văn hóa riêng biệt, độc đáo. Điều này làm giảm đi sức hấp dẫn lâu dài đối với du khách mong muốn tìm kiếm những trải nghiệm chân thực và riêng có của văn hóa địa phương.
Bên cạnh đó, trong suốt hành trình tham quan, một thực tế đáng lưu tâm là số lượng người dân tộc mặc trang phục truyền thống xuất hiện tại chợ còn rất hạn chế. Điều này phần nào làm mất đi vẻ đẹp nguyên bản và tính biểu tượng của chợ phiên – nơi lẽ ra phải là không gian phô diễn sự đa dạng và giàu có của trang phục các dân tộc. Nghiêm trọng hơn, nhiều mặt hàng bày bán trong chợ hiện nay lại có nguồn gốc từ nước ngoài, trong khi các sản phẩm thủ công truyền thống của đồng bào như trang phục, trang sức, đồ chơi truyền thống lại rất hiếm hoi. Tình trạng này đặt ra thách thức lớn trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa bản địa, đồng thời làm giảm đi tính độc đáo của chợ phiên trong mắt du khách.
Từ những thực tế trên, việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc ở Cao Bằng thông qua chợ phiên là vô cùng cấp thiết. Để thu hút du khách đến tham quan và mua sắm, các chợ phiên cần có sự thay đổi mang tính đột phá, tạo điểm nhấn riêng biệt cho từng phiên chợ, vừa giữ được nét văn hóa truyền thống, vừa đáp ứng được nhu cầu mua sắm đa dạng của cả người dân địa phương và du khách.
Để đạt được mục tiêu này, các địa phương cần tập trung vào việc bảo tồn không gian truyền thống của chợ, coi đó là nền tảng để tạo ra những sản phẩm du lịch hấp dẫn thông qua các hoạt động tham quan và trải nghiệm cho du khách. Việc duy trì và tổ chức thường xuyên các hoạt động múa hát, giao lưu văn nghệ dân gian tại chợ sẽ giúp phiên chợ thực sự trở thành nơi giao lưu văn hóa, tăng cường tinh thần đoàn kết gắn bó của các dân tộc, đồng thời là kênh hiệu quả để giữ gìn, tôn vinh và quảng bá những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc đến với du khách trong nước và quốc tế khi đến với Cao Bằng.
Bên cạnh yếu tố văn hóa, việc đầu tư vào cơ sở vật chất cũng đóng vai trò quan trọng. Các địa phương cần quan tâm đầu tư, nâng cấp, cải tạo các chợ phiên để bà con thuận lợi hơn trong việc giao lưu, trao đổi hàng hóa, từ đó nâng cao đời sống vật chất và tinh thần. Cần có quy hoạch chia khu bán hàng hợp lý, nhiều khu vực nên có mái che để đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và thuận tiện cho việc mua bán. Việc bố trí bãi gửi xe rộng rãi, khắc phục tình trạng tắc đường cũng là những yếu tố cần được ưu tiên để nâng cao trải nghiệm cho du khách.
Quan trọng hơn cả, cần có một quy hoạch hệ thống chợ phiên gắn liền với kiến trúc và văn hóa truyền thống. Quy hoạch này nên theo hướng ưu tiên các sản phẩm thủ công truyền thống, ẩm thực đặc trưng, đồng thời nâng cao giá trị thương hiệu của các mặt hàng truyền thống và sản vật địa phương để phục vụ du khách. Việc bảo tồn và đa dạng hóa sản phẩm thủ công truyền thống, đặc biệt là phát triển các sản phẩm du lịch có sự tham gia trực tiếp của người dân, sẽ tạo ra những giá trị độc đáo và bền vững. Các sản phẩm được giới thiệu, bày bán tại phiên chợ phải đảm bảo yếu tố truyền thống, là đặc sản của các dân tộc trong huyện, có hình thức mẫu mã đẹp, độc đáo. Song song đó, việc đảm bảo giá cả phù hợp, có bảng giá niêm yết công khai rõ ràng, và các mặt hàng phải được cung ứng đủ trong suốt thời gian diễn ra phiên chợ là điều kiện tiên quyết để tạo dựng niềm tin và sự hài lòng cho du khách.
Chợ phiên Cao Bằng không chỉ là nơi mua bán mà còn là một bảo tàng sống về văn hóa dân tộc. Việc phát huy tối đa tiềm năng này đòi hỏi sự chung tay của chính quyền địa phương, người dân và du khách, để những phiên chợ vùng cao mãi là điểm hẹn văn hóa đầy bản sắc, thu hút du khách và làm giàu thêm giá trị di sản của Cao Bằng.
