Khi nhắc đến những món đặc sản từ biển khơi, nhiều người thường nghĩ ngay đến hải sản tươi ngon. Tuy nhiên, tại vùng biển Quỳnh Lưu, một loại rau dại mọc trên đá lại đang trở thành "lộc trời" ban tặng, mang đến giá trị kinh tế đáng kể cho người dân địa phương. Đó chính là rau cạo – một loại rau với cái tên độc đáo, hương vị lạ miệng và quy trình khai thác đầy gian nan.
Rau cạo là loài thực vật đặc trưng của vùng biển Quỳnh Lưu, Nghệ An, mọc bám chắc trên các ghềnh đá ẩm ướt, nơi thủy triều lên xuống thường xuyên. Mùa rau cạo thường bắt đầu từ tháng 3 và kéo dài đến tháng 7 dương lịch hàng năm, mặc dù một số thông tin cũng cho thấy mùa vụ có thể sớm hơn, từ tháng 2 đến tháng 5. Dù có sự chênh lệch nhỏ về thời gian bắt đầu, điểm chung là đây là khoảng thời gian mà người dân làng biển Quỳnh Lưu lại rủ nhau ra khơi, tìm kiếm "vàng xanh" trên những bãi đá.
Loại rau này có màu cà phê đặc trưng khi còn tươi. Để tìm được những bãi rau cạo phong phú, đòi hỏi người dân phải có kinh nghiệm lâu năm, hiểu rõ từng vách đá, từng khu vực ngập nước. Không chỉ vậy, việc khai thác rau cạo cũng là một nghệ thuật. Người hái phải thao tác đúng cách để tránh lẫn các tạp chất như sạn, ốc, hay mảnh đá nhỏ vào rau. Quy trình này đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo để đảm bảo chất lượng của mẻ rau thu hoạch.
Trước đây, rau cạo từng là một món ăn dân dã, thậm chí được ví như "cứu đói" trong bữa cơm hàng ngày của người dân vùng biển Quỳnh Lưu. Nó không phải là thứ được bày bán rộng rãi hay được biết đến bởi du khách thập phương. Tuy nhiên, trong vài năm gần đây, giá trị của rau cạo đã được nâng tầm. Nhờ hương vị độc đáo và sự khác biệt, rau cạo đã dần xuất hiện trong thực đơn của nhiều nhà hàng, quán ăn ven biển ở Quỳnh Lưu, phục vụ nhu cầu khám phá ẩm thực của du khách.
Sự chuyển mình này đã biến rau cạo từ một món "nhà nghèo" thành một đặc sản được săn đón, mang lại nguồn thu nhập ổn định và đáng kể cho người dân địa phương. Điều đặc biệt là rau cạo không đòi hỏi vốn đầu tư hay công sức chăm sóc. Người dân chỉ cần đến mùa là ra khơi thu hoạch, biến loại rau dại này thành một món quà quý giá từ thiên nhiên.
Việc thu hoạch rau cạo không hề đơn giản. Loại rau này chỉ mọc ở những nơi ẩm ướt, bám chắc vào đá, đòi hỏi người hái phải có sự "gan lì" với sóng biển và sự chịu khó đáng nể. Khi thủy triều xuống, người dân làng biển lại mang theo dụng cụ, bắt đầu công việc cạo rau. Mỗi người chăm chỉ có thể thu hoạch được khoảng 3-5kg rau tươi mỗi ngày, mang lại thu nhập từ 300.000 – 400.000 đồng/ngày vào mùa cao điểm. Tính theo tháng, nhiều người có thể kiếm thêm vài triệu đồng từ việc cạo rau, góp phần cải thiện đáng kể đời sống kinh tế gia đình.
Sau khi thu hoạch, rau cạo được sơ chế ngay tại biển, sau đó mang về nhà để trải qua quy trình làm sạch công phu. Người dân, đặc biệt là những người phụ nữ, sẽ tỉ mẩn sàng nhặt, vò và đãi rau qua hàng chục lần nước để loại bỏ hoàn toàn sạn, cát và các tạp chất khác. Công đoạn này đòi hỏi sự kiên nhẫn và cẩn trọng tuyệt đối để đảm bảo rau sạch hoàn toàn trước khi đưa ra thị trường hoặc chế biến.
Rau cạo tươi sau khi làm sạch có thể được bán trực tiếp hoặc chế biến thành rau cạo khô để bảo quản lâu dài. Với rau cạo khô, quy trình càng kỳ công hơn: 4kg rau cạo tươi mới cho ra 1kg rau cạo khô. Rau tươi được phơi dưới nắng cho đến khi khô, sau đó dùng búa sắt hoặc chày gỗ đập nhẹ để loại bỏ những hạt đá, sỏi còn sót lại. Tiếp đến là công đoạn rửa sạch nhiều lần rồi phơi thêm vài nắng nữa mới đóng gói. Rau cạo khô có giá khoảng 300.000 đồng/kg.
Về mặt giá cả, rau cạo có sự biến động theo mùa. Vào đầu mùa, khi sản lượng còn ít, giá rau cạo tươi có thể lên tới 150.000 đồng/kg. Đến giữa mùa, khi nhiều người cùng ra khơi thu hoạch, nguồn cung dồi dào hơn, giá rau sẽ hạ nhiệt, dao động khoảng 70.000 – 80.000 đồng/kg. Dù vậy, đây vẫn là mức giá khá cao so với nhiều loại rau thông thường, khẳng định giá trị đặc biệt của nó.
Rau cạo có thể được chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn, mang đến hương vị ngọt ngào và độc đáo. Nổi bật nhất phải kể đến bánh rau cạo. Loại bánh này khi chín ngả sang màu xanh lục đẹp mắt, có thể ăn ghém với các loại rau, quả tươi hoặc chấm tương, chấm muối súp. Tuy nhiên, cách ăn được cho là "đúng điệu" và ngon nhất là thưởng thức bánh rau cạo cùng cá kho. Ngoài ra, rau cạo cũng thường được dùng để nấu canh, mang lại hương vị thanh mát đặc trưng của biển cả. Bánh rau cạo hiện nay không chỉ là món ăn hàng ngày mà còn xuất hiện trong các dịp đặc biệt như đám cưới, đám giỗ, và trở thành món quà ý nghĩa mà nhiều du khách mua về làm quà khi đến Quỳnh Lưu.
Rau cạo, một loại rau dại tưởng chừng bình dị, nay đã trở thành biểu tượng của sự kiên trì, cần cù của người dân làng biển Quỳnh Lưu và là minh chứng cho sự phong phú, đa dạng của ẩm thực vùng miền Việt Nam.
