Nhắc đến Huế, người ta không chỉ nhớ về sông Hương, núi Ngự hay những di tích cổ kính mà còn không thể bỏ qua hình ảnh chiếc nón lá, một biểu tượng văn hóa đã ăn sâu vào tiềm thức bao thế hệ. Và để tìm về cội nguồn của những chiếc nón Bài Thơ duyên dáng ấy, không đâu khác chính là chợ nón Dạ Lê – một phiên chợ độc đáo mang đậm dấu ấn thời gian và hồn cốt xứ Huế.
Chợ nón Dạ Lê, thuộc xã Thủy Vân, huyện Hương Thủy, từ lâu đã trở thành điểm đến quen thuộc của những người yêu mến và gắn bó với chiếc nón Huế. Điều làm nên sự khác biệt của phiên chợ này chính là sự chuyên biệt đến ngạc nhiên: nơi đây chỉ mua bán duy nhất nón lá và các vật tư liên quan đến nghề chằm nón. Hầu như mọi chiếc nón Huế xuôi ngược khắp chốn đều ít nhiều mang hơi thở từ Dạ Lê. Với lịch sử hơn trăm năm tồn tại và phát triển, chợ nón Dạ Lê không chỉ là một trung tâm giao thương mà còn là nơi lưu giữ và lan tỏa tinh hoa của nghề chằm nón truyền thống.
Chợ nón Dạ Lê thường họp vào sáng sớm, khi vầng dương còn chưa rọi rõ mặt đất, chợ đã tấp nập tiếng nói cười, huyên náo của người mua kẻ bán. Không gian chợ, dù chỉ trải dài hai bên cây cầu nhỏ vắt ngang sông Như Ý, nhưng luôn chật kín những vòng nón xếp chồng, đủ mọi kích cỡ, hình dáng. Trong không khí bảng lảng sương sớm, người ta có thể cảm nhận được mùi ngai ngái của lá tươi hòa quyện cùng mùi nồng nồng của dầu bóng – một thứ hương đặc trưng, vấn vít bên những người mẹ, người chị tảo tần, cần mẫn gắn bó trọn đời với nghề.
Dù hiện nay, hình ảnh nón lá không còn phổ biến rợp bóng trên các con phố Huế như xưa, nhưng chiếc nón lá vẫn vẹn nguyên giá trị, là một nét văn hóa, một nét duyên không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân Cố đô. Những chiếc nón Bài Thơ từ Dạ Lê đã theo chân du khách, trở thành món quà ý nghĩa, lan tỏa vẻ đẹp của Huế đến khắp mọi miền đất nước và vươn ra thế giới.
Sự hình thành của chợ nón Dạ Lê bắt nguồn từ nhu cầu thực tế của người dân trong vùng. Nhiều năm về trước, việc mua bán vật dụng hay nón thành phẩm thường phải di chuyển đến chợ Đông Ba, một hành trình tốn kém thời gian và công sức. Nhằm giảm bớt gánh nặng đi lại, chợ nón Dạ Lê đã ra đời một cách tự phát và nhanh chóng thu hút sự tham gia đông đảo của những người thợ chằm nón từ các làng nghề lân cận như Phú Mỹ, Phú An, Phú Hồ, Phú Xuân, Phú Lương, Thủy An, Thủy Thanh – những nơi mà người dân vừa làm nông, vừa tinh thông nghề chằm nón.
Ban đầu, chợ nón Dạ Lê tọa lạc tại tả ngạn sông Như Ý, thuộc xã Phú Mỹ (Phú Vang). Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của hạ tầng giao thông, đường sá được trải nhựa thuận tiện hơn cho việc đi lại của bà con từ năm, sáu xã chuyên nghề chằm nón ở khu vực lân cận thành phố, chợ đã được chuyển hẳn sang bờ bên kia, thuộc xã Thủy Vân (Hương Thủy) như hiện nay. Vị trí mới bên sông Như Ý, với cây cầu ván nối liền đôi bờ, càng làm cho việc tiếp cận chợ trở nên thuận tiện hơn, dù là đi bộ hay chèo ghe.
Chợ nón Dạ Lê không chỉ là nơi trao đổi sản phẩm mà còn là một kho cung ứng nguyên liệu dồi dào cho nghề chằm nón. Tại đây, người thợ có thể dễ dàng tìm thấy đủ loại vật tư cần thiết như lá nón, kim chỉ, vành, khuôn nón, soài, dầu nón, quai nón… Sự tiện lợi này giúp các hộ làm nghề không phải đi xa, tiết kiệm thời gian và chi phí. Một điều đặc biệt nữa là tại chợ, nhiều bạn hàng vẫn áp dụng hình thức mua chịu, cho phép người thợ lấy vật liệu về chằm trước và thanh toán sau khi bán được nón, tạo điều kiện thuận lợi cho những người làm nghề có vốn ít.
Ngày nay, những người buôn nón từ thành phố Huế thường về chợ bằng xe máy, nếu thu mua số lượng lớn, họ sẽ thuê xe lam chuyên chở. Những lái nón, dù nam hay nữ, đều ăn mặc tươm tất, túi xách dày cộp tiền mặt, thực hiện các giao dịch mua bán sòng phẳng. Đáng chú ý, với những mối quen thân thiết, họ còn sẵn lòng tạm ứng tiền cho người thợ để đong gạo, mua sắm vật dụng sinh hoạt, và sẽ khấu trừ vào những lần giao nón sau. Điều này thể hiện một mối quan hệ kinh doanh không chỉ dựa trên lợi nhuận mà còn có sự tin cậy và gắn bó sâu sắc.
Chợ nón Dạ Lê luôn nổi bật với sự sạch sẽ và trật tự, là chợ duy nhất tập trung chuyên biệt vào việc buôn bán nón lá và các vật phẩm liên quan đến nghề chằm nón truyền thống. Một điểm nhấn khác biệt nữa của phiên chợ này là số đông những người họp chợ là nữ giới. Họ là những người phụ nữ Huế thanh lịch trong cách ăn mặc, thuần hậu trong lời nói, góp phần tạo nên một không khí chợ đặc trưng, duyên dáng và ấm áp.
Chợ nón Dạ Lê không chỉ là một địa điểm giao thương đơn thuần mà còn là một phần không thể thiếu trong bức tranh văn hóa Huế. Nơi đây không chỉ là nơi cất giữ những giá trị truyền thống mà còn là cầu nối đưa chiếc nón Huế – biểu tượng của sự duyên dáng, mềm mại và vẻ đẹp tiềm ẩn – đi khắp muôn nơi, khẳng định vị thế của một nghề thủ công truyền thống giữa dòng chảy hiện đại. Đến Huế, đừng quên ghé Dạ Lê để cảm nhận hơi thở của nghề nón và ngắm nhìn những "đóa sen" bình dị mà thanh cao ấy.
