Ẩm thực Việt Nam có không ít món nghe tên thôi đã gây tò mò, thậm chí khiến người ta băn khoăn vì hình dáng khác thường. Một trong số đó là cá ninja – loại cá có vẻ ngoài bị nhiều người cho là “xấu xí”, “dị hợm” nhưng lại trở thành đặc sản được săn lùng ở Quy Nhơn (Bình Định - nay sáp nhập với Gia Lai) và một số tỉnh ven biển lân cận.
Cá ninja, còn được gọi là cá mút đá hay cá quỷ, sống ở tầng đáy biển. Hình dáng của chúng dễ khiến người lần đầu nhìn thấy phải rùng mình: toàn thân trơn nhẫy như lươn, đường kính thân khoảng 4cm, chiều dài chừng hai gang tay. Đầu cá trông giống cá chạch với ria ngắn, mắt lại quá nhỏ nên gần như khó quan sát, thậm chí nhiều ngư dân ví von là “gần như mù”. Đuôi cá bè, phần thân có những lỗ tròn tiết chất nhờn liên tục. Đặc điểm đáng chú ý nhất là cá ninja hoàn toàn không có xương sống, thay vào đó bên trong chỉ có một lõi sụn trắng, giòn như sườn non.
Khi bị bắt, cá ninja thường có xu hướng cuộn mình, giấu đầu khiến nhiều người liên tưởng đến dáng vẻ “giấu đầu lòi đuôi”. Chính vì khả năng thoắt ẩn thoắt hiện, màu sắc khó nhận biết và tập tính sống lẩn trốn, người dân Bình Định đã đặt cho chúng cái tên cá ninja.
Ngư dân địa phương cho biết để đánh bắt loài cá này không thể dùng cách thông thường mà phải câu hoặc sử dụng giã cào. Cá thường nặng khoảng 300–500g/con. Có hai loại phổ biến: cá ninja lưng đen với phần lưng màu sẫm, bụng trắng, thường sống ở khu vực nước nông; và cá ninja lụa có thân thon dài, da sáng màu hồng nhạt, sống ở độ sâu khoảng 1.000m và được đánh giá là ngon hơn.
Khoảng 5 năm trở lại đây, cá ninja mới được nhiều thực khách trong nước biết đến rộng rãi. Trước đó, loài cá này đã có chỗ đứng tại Hàn Quốc và một số nước châu Âu, nơi chúng được xếp vào nhóm hải sản đắt đỏ. Ở Việt Nam, nhờ hương vị lạ miệng, dần dần cá ninja trở thành món ăn được nhiều nhà hàng và quán nhậu ưa chuộng, đặc biệt là ở các thành phố ven biển miền Trung.
Thoạt nhìn, cá ninja khiến nhiều người ái ngại vì hình thù ghê rợn, thân nhớt và dài như rắn. Tuy nhiên, một khi đã được chế biến, loại cá này lại chinh phục người ăn nhờ thịt thơm, ngọt, dai chắc. Điểm khác biệt lớn nhất so với các loài cá thông thường chính là phần thịt dai như thịt gà, còn sụn thì giòn sần sật. Nhờ đó, dù làm món nhậu hay ăn cùng cơm trắng, cá ninja đều để lại ấn tượng mạnh.
Giá cá ninja hiện dao động khoảng 200.000–300.000 đồng/kg tùy mùa. Trên thị trường, ngoài cá tươi, cá ninja còn được sơ chế, cấp đông và bán online quanh năm, vận chuyển tới nhiều tỉnh thành.
Thịt cá ninja được đánh giá dễ chế biến và hợp khẩu vị nhiều đối tượng. Người dân và đầu bếp có thể chế biến thành các món nướng, chiên, xào, nấu lẩu, sốt bơ, sốt me hay thậm chí cà ri. Trong số đó, hai món được ưa chuộng nhất là cá ninja nướng muối ớt và cá ninja om chuối đậu.
Với món nướng muối ớt, cá sau khi sơ chế được lột bỏ lớp da trơn, làm sạch, cắt khúc, ướp muối, ớt sa tế và gia vị. Cá được nướng trên bếp than hồng cho đến khi dậy mùi thơm, thịt săn chắc. Khi ăn kèm rau sống hoặc đồ chua, món cá này vừa cay, vừa ngọt, tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt.
Trong khi đó, món om chuối đậu lại mang hương vị dân dã. Cá được nấu cùng chuối xanh, đậu phụ chiên, mẻ, nghệ và các loại rau thơm. Thịt cá dai giòn, kết hợp cùng nước om sánh, vị chua dịu, thơm nồng đã khiến nhiều thực khách sành ăn đánh giá cao, thậm chí so sánh ngon hơn cả món ốc om chuối đậu quen thuộc.
Ngoài ra, cá ninja còn có thể chế biến thành lẩu hoặc chiên bột giòn rụm, mang đến trải nghiệm mới lạ cho những ai yêu thích hải sản.
Việc cá ninja từ một loài ít người biết đến trở thành đặc sản được tìm mua rộng rãi cho thấy sức hút mạnh mẽ của ẩm thực biển Việt Nam. Không chỉ là sản vật của riêng ngư dân Bình Định, hiện nay cá ninja đã góp mặt trong thực đơn nhiều nhà hàng lớn nhỏ ở các đô thị, trở thành món ăn đặc sản mang tính thương hiệu của Quy Nhơn.
Các chuyên gia ẩm thực nhận định cá ninja có thể trở thành sản phẩm hải sản đặc trưng để giới thiệu với du khách trong và ngoài nước. Với sự độc đáo từ ngoại hình đến hương vị, loại cá này góp phần làm phong phú thêm bản đồ ẩm thực Việt Nam, đồng thời khẳng định sự đa dạng của nguồn lợi thủy sản ven biển.
Cá ninja – loài cá “xấu xí” nhưng giàu giá trị ẩm thực – là minh chứng sinh động cho việc không thể chỉ nhìn vẻ bề ngoài để đánh giá. Từ chỗ bị nhiều người e dè, giờ đây chúng đã trở thành một trong những món đặc sản đắt khách của vùng biển Quy Nhơn, góp phần đưa hình ảnh ẩm thực Bình Định nói riêng và Việt Nam nói chung đến gần hơn với đông đảo thực khách.
