Ngay khi ánh đèn đường còn chưa tắt, trong lòng thành phố Phan Thiết đã rộn ràng một không khí rất riêng – mùi biển mằn mặn, tiếng máy tàu gầm gừ kéo về từ khơi xa, tiếng í ới gọi nhau mua bán vọng vang giữa chập choạng sáng sớm. Ở cửa biển, nơi sông Cà Ty đổ ra biển Đông, chợ cá Cồn Chà đã thức giấc. Từ ba giờ sáng, khi phố phường còn im lìm trong giấc ngủ, thì nơi đây đã nhộn nhịp như một bức tranh sống động về đời sống miền biển – mặn mòi, giản dị và rộn rã tình người.
Một địa danh gắn liền với lịch sử làng chài Phan Thiết
Nằm trong lòng làng chài Đức Thắng – một vùng ngư nghiệp truyền thống lâu đời của tỉnh Bình Thuận – chợ cá Cồn Chà không chỉ là một điểm giao thương hải sản mà còn là chứng nhân của dòng chảy lịch sử và văn hóa vùng duyên hải Nam Trung Bộ. Nơi đây, từ xa xưa, đã là bến đỗ của những lưu dân miền Trung, trong hành trình khẩn hoang từ thế kỷ XVII, đã mang theo cả nghề “chà” – một phương thức đánh bắt truyền thống – tạo nên nền móng cho một cộng đồng ngư dân đặc sắc.
Tên gọi “Cồn Chà” cũng từ đó mà ra đời. Ban đầu, "Cồn" là chỉ một bãi cát ven sông, còn "Chà" là cách gọi phương pháp đánh bắt cá bằng cách chất cây rậm xuống sông để dẫn dụ cá trú ngụ. Vì nghề này phát triển mạnh tại vùng đất này nên lâu dần, cái tên “Cồn Chà” không chỉ để gọi vùng cát, mà mở rộng ra nhiều địa danh khác như “xóm Cồn Chà”, “bến Cồn Chà”, “cửa biển Cồn Chà” và nổi bật hơn cả là “chợ cá Cồn Chà”.
Trung tâm hải sản lớn nhất vùng duyên hải Nam Trung Bộ
Chợ cá Cồn Chà là nơi trung chuyển cá lớn nhất tỉnh Bình Thuận và các vùng lân cận. Từ đây, hàng tấn cá, mực, tôm… được phân phối đi khắp các tỉnh thành. Khi mặt trời còn chưa nhô lên khỏi biển, hàng trăm tàu thuyền nối nhau trở về sau những ngày đêm lênh đênh trên biển lớn. Trên bến, những chiếc sọt đầy ắp hải sản tươi roi rói được bốc dỡ nhanh chóng, phân loại, cân đong, và chuyển lên xe để kịp hành trình vào chợ, ra thị trường, thậm chí vươn ra các tỉnh xa.
Chợ hoạt động chủ yếu từ 3 giờ sáng đến khoảng 7 giờ thì tan dần. Trong khoảng thời gian ấy, không gian dọc cảng như một khúc giao hưởng rộn ràng: tiếng người trả giá, tiếng cá đập binh bịch trong sọt, tiếng xe máy rồ ga chở cá vào sâu trong phố… Tất cả tạo nên một bản nhạc sống động về nhịp đời miền biển.
Từ năm 1992, khi cảng cá Phan Thiết được quy hoạch và xây dựng, chợ cá Cồn Chà chính thức nằm trong khuôn viên cảng. Đến năm 1994, công trình Cảng cá Phan Thiết được khởi công với quy mô hơn 30.000m². Việc xây dựng cảng đi kèm với việc di dời dân cư xóm Cồn Chà về các khu vực Tiến Đức (Tiến Thành), Gò Me (Thanh Hải) và Khu Văn Thánh. Mặc dù không còn là một “xóm” đúng nghĩa như xưa, nhưng cái tên Cồn Chà vẫn được người dân Phan Thiết gìn giữ như một biểu tượng gắn bó với truyền thống biển cả.
Đến năm 1999, cảng hoàn thành và đi vào hoạt động, trở thành cảng cá lớn của tỉnh Bình Thuận. Cồn Chà không chỉ giữ vai trò là nơi neo đậu an toàn của hàng trăm tàu thuyền, mà còn là điểm xuất phát chính của tàu khách ra đảo Phú Quý – hòn đảo tiền tiêu giữa Biển Đông.
Điểm hẹn không thể bỏ lỡ của du khách
Những năm gần đây, chợ cá Cồn Chà đã trở thành một điểm đến độc đáo trong các tour du lịch Phan Thiết. Rất nhiều du khách trong và ngoài nước lựa chọn dậy sớm để được trải nghiệm không khí tấp nập của phiên chợ sớm miền biển. Dưới ánh sáng hắt ra từ những bóng đèn vàng nhạt, từng khay mực tươi, những rổ cá thu, cá ngừ còn đẫm nước biển được bày la liệt, tạo nên một “chợ màu” đúng nghĩa – nơi sắc bạc của cá quyện cùng mùi mặn của muối, mùi tanh đặc trưng của hải sản, mùi khói máy dầu từ tàu cá, tạo thành một thứ hương rất riêng của biển cả.
Không chỉ là nơi buôn bán, chợ còn là không gian giao tiếp đậm đặc bản sắc địa phương – nơi người mua người bán gọi nhau bằng cái giọng đặc sệt Nam Trung Bộ, thấm đượm tình làng nghĩa xóm. Khách phương xa đến đây không chỉ để mua cá, mà còn để lắng nghe những câu chuyện đời, chuyện nghề của ngư dân, để hiểu hơn về một lối sống "bám biển" đã tồn tại từ bao đời nay.
Cồn Chà còn gắn liền với một ký ức đáng trân quý trong lòng người Phan Thiết – nơi từng in dấu chân của thầy giáo Nguyễn Tất Thành (Chủ tịch Hồ Chí Minh sau này) khi Người dạy học tại Trường Dục Thanh vào cuối năm 1910. Trong những ngày nghỉ, thầy Thành thường đưa học trò dạo chơi, trong đó có bãi Cồn Chà – nơi Người tìm hiểu đời sống ngư dân, trò chuyện về nghề biển, gieo mầm những bài học từ thực tế vào tư tưởng học sinh. Những câu chuyện ấy, dù giản dị, vẫn được người dân nơi đây kể lại như một niềm tự hào, một chứng tích lịch sử sống động.
Dẫu trải qua nhiều biến động, từ sự thay đổi của địa hình, dân cư đến cơ sở hạ tầng, cái tên Cồn Chà vẫn được người dân Phan Thiết nhắc đến đầy trìu mến. Nó không chỉ là tên gọi một chợ cá, một cảng biển, mà còn là biểu tượng văn hóa của một cộng đồng gắn bó với biển cả. Cồn Chà hôm nay có thể đã khác nhiều so với trăm năm trước, nhưng linh hồn của nó – tinh thần bền bỉ, gắn kết và lối sống mặn mòi của ngư dân – vẫn vẹn nguyên.
Giữa những ồn ào của nhịp sống hiện đại, sự tồn tại của chợ cá Cồn Chà là một minh chứng sống động cho việc gìn giữ văn hóa truyền thống trong phát triển kinh tế biển. Đó là nơi người ta không chỉ buôn bán hải sản, mà còn trao nhau tình làng nghĩa xóm, giữ gìn phong vị của biển và ký ức về một Phan Thiết chân phương, hào sảng.
