Ẩn mình trong những tán cây rừng xanh thẫm của vùng Bảy Núi, An Giang, có một loại quả nhỏ bé nhưng mang trong mình hương vị độc đáo và ký ức tuổi thơ của bao thế hệ miền Tây. Đó chính là quả trâm rừng – thứ quả tưởng chừng dân dã, không ai để ý, nhưng nay lại được coi là đặc sản mùa hè, được nhiều người thành phố tìm mua để thưởng thức.
Nhắc đến trâm rừng, nhiều người sẽ nhớ ngay đến câu đồng dao quen thuộc: “Trời mưa lâm râm. Cây trâm có trái. Con gái có duyên…”. Những câu hát mộc mạc ấy đã in dấu trong tâm trí trẻ em miền Tây từ bao đời nay, gắn liền với mùa mưa và những chùm trái chín tím biếc. Cứ đến cuối tháng 5, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu rơi, cây trâm lại đơm hoa, kết trái, báo hiệu một mùa hè ngọt ngào.
Trâm rừng, còn có tên gọi khác như trâm mốc, trâm vối hay vối rừng, vốn mọc hoang trong rừng núi miền Tây từ lâu đời. Loài cây này thích hợp với khí hậu sơn cước, không cần chăm bón, tưới tiêu, nhưng đến mùa lại trổ hoa trắng li ti, kết chùm quả đen mọng. Người dân địa phương gọi trâm là “đặc sản trời cho” bởi sự giản dị nhưng dồi dào mà thiên nhiên ban tặng.
Hoa trâm thường nở vào đầu hè, trắng ngần và tỏa hương nhè nhẹ. Khi hoa rụng, quả non xanh bắt đầu xuất hiện, rồi dần chuyển đỏ, tím và cuối cùng là đen bóng khi chín. Mỗi quả trâm chỉ to bằng đầu ngón tay, hình bầu dục, nhưng khi đã chín thì tím lịm, căng mọng, nhìn thôi cũng đủ gợi thèm. Thời điểm từ cuối tháng 5 đến tháng 7 âm lịch được xem là mùa trâm rộ nhất, khi cây trĩu quả và chợ quê, chợ thị tràn ngập sắc tím đặc trưng.
Điều khiến quả trâm rừng trở thành ký ức khó phai là bởi hương vị đặc trưng: chua chua, ngọt ngọt xen lẫn chút chát nhẹ. Vị giác như được đánh thức, để lại dư vị vừa quen vừa lạ. Trẻ em miền Tây xưa thường rủ nhau hái trâm ăn ngay tại chỗ hoặc chấm muối ớt – món ăn dân dã nhưng hấp dẫn không thua kém đặc sản nào.
Đối với người thành thị, trâm rừng mang đến sự tò mò và mới lạ. Trái nhỏ bé nhưng chứa đựng hồn quê, vừa là món ăn chơi, vừa là cầu nối đưa họ về với miền ký ức tuổi thơ.
Không chỉ là món ăn ngon miệng, quả trâm rừng còn giàu giá trị dinh dưỡng. Trong quả có nhiều vitamin A, vitamin C, riboflavin, thiamine, choline, acid folic và acid nicotinic. Thành phần đường chủ yếu là glucose và fructose, vừa cung cấp năng lượng, vừa dễ hấp thụ.
Các nghiên cứu cho thấy, quả trâm chứa nhiều chất chống oxy hóa polyphenol, giúp ổn định đường huyết, bảo vệ tế bào sản xuất insulin của tuyến tụy khỏi gốc tự do. Polyphenol còn hỗ trợ giảm viêm và làm chậm quá trình tiêu hóa tinh bột, giúp ngăn ngừa tình trạng tăng đường huyết đột biến.
Bên cạnh đó, lượng vitamin C và sắt dồi dào trong quả trâm có tác dụng tăng huyết sắc tố, cải thiện quá trình vận chuyển oxy trong máu, đồng thời thanh lọc cơ thể. Hàm lượng kali khoảng 55 mg trong mỗi 100 gram quả trâm giúp tốt cho tim mạch, giảm nguy cơ cao huyết áp, xơ cứng động mạch và đột quỵ. Với những giá trị này, quả trâm rừng không chỉ là món ăn vặt mà còn là vị thuốc tự nhiên hữu ích.
Ngày nay, quả trâm không còn là thứ quả quê ít người biết đến. Thị trường thành phố đón nhận trâm rừng như một loại đặc sản lạ miệng, bổ dưỡng. Trên các chợ mạng, sàn thương mại điện tử, quả trâm được bán với giá từ 100.000 – 130.000 đồng/kg, cao gấp nhiều lần so với trước đây. Dù giá khá cao, nhu cầu vẫn lớn nhờ hương vị độc đáo và lợi ích sức khỏe.
Tại xã Núi Tô (Tri Tôn, An Giang), nhiều hộ dân vẫn giữ lại vài cây trâm quanh nhà. Khi vào mùa, họ hái quả cung ứng cho các tỉnh lân cận và TP.HCM. Cây trâm từ 7 năm tuổi trở lên mới bắt đầu cho thu hoạch, nhưng tuổi thọ có thể kéo dài trên 50 năm. Cây càng già, quả càng sai. Tuy nhiên, việc hái quả không hề dễ dàng: người hái phải trèo lên ngọn cây cao, dùng tay bứt từng chùm chín mọng, rất vất vả.
Một số nông hộ đã chủ động trồng trâm rừng như một loại cây kinh tế, tạo thêm nguồn thu nhập. Điều này cho thấy giá trị kinh tế của loại quả từng chỉ mọc dại nay đã được nâng tầm.
Với nhiều người miền Tây, quả trâm không chỉ là trái cây, mà còn là biểu tượng ký ức. Hình ảnh những đứa trẻ chân đất, rủ nhau đi hái trâm, tiếng cười vang giữa rừng, vị ngọt ngào nơi đầu lưỡi – tất cả đã trở thành mảnh ghép ký ức khó phai. Trái trâm mang lại cảm giác bình yên, nhắc nhớ những mùa hè xưa cũ. Đối với những người xa quê, vị trâm còn gợi nỗi nhớ nhà, nhắc họ về một thời tuổi thơ, về tình cảm gia đình, về những giá trị giản dị nhưng thiêng liêng.
Giữa vô vàn loại trái cây nhập khẩu, quả trâm rừng nhỏ bé nhưng mang đậm dấu ấn bản địa lại có sức hút riêng. Không chỉ là món quà quê, trâm rừng còn là minh chứng cho mối gắn kết giữa con người và thiên nhiên, giữa ký ức và hiện tại. Mỗi mùa hè, khi nhìn thấy sắc tím của quả trâm, người ta không chỉ thấy một loại quả đặc sản, mà còn thấy cả tuổi thơ, thấy lại những ngày vô tư, hồn nhiên bên triền đồi, bìa rừng miền Tây.
Giữa nhịp sống hiện đại, quả trâm rừng nhắc nhớ con người về sự giản dị, về những điều bình yên, về hồn quê còn vương vấn trong từng chùm quả tím ngọt. Chính điều đó đã làm nên sức sống lâu bền và giá trị đặc biệt của loại quả nhỏ bé nhưng chứa đựng nhiều ý nghĩa này.
