Ngày Tết, trên ban thờ gia tiên không thể thiếu được mâm ngũ quả. Theo quan niệm cổ xưa, mâm ngũ quả mang ý nghĩa là sự sống sung túc, may mắn và phú quý. Chính vì thế, khi bày mâm ngũ quả, gia chủ cần lưu ý những điều dưới đây:
1. Cách chọn hoa quả để bày mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả của người miền Bắc thường gồm: chuối, bưởi, đào, hồng quýt hay chuối, ớt, bưởi, quất, lê. Có thể thay thế bằng cam, táo, lê, lê ki ma… Cách chọn hoa quả cúng không khó.
Chuối
Chọn những nải chuối tiêu già quả nhưng chưa chín. Các quả chuối đều nhau, quả lẻ càng tốt, đẹp nhất là trên 20 quả trở lên. Các quả phải cong đều nhau mới "ôm" được các loại quả khác đặt trong lòng nải.
Đắt hàng nhất là những nải chuối nhiều quả, quả lẻ và xòe ra tượng trưng cho bàn tay Phật che chở chúng sinh.
Các núm của quả chuối vẫn còn bám chắc, không mua quả đã rụng hết núm.
Bưởi
Chọn quả bưởi thờ nên chọn những quả trông căng bóng, mọng nước, tươi, vẫn còn cuống và lá màu xanh tươi. Chạm vào thấy cuống chắc chắn. Để ý xem người ta có gắn keo vào cuống không, nếu thấy có mùi keo hoặc dấu vết của keo thì tránh mua.
Quả bưởi ngon là quả có gai nở, cầm nặng tay, mùi thơm nức đặc trưng.
Không chọn những quả có vết bầm dập, những quả này rất nhanh bị thối.
Cam
Cũng tương tự như bưởi, nên mua những quả cam còn nguyên cuống, da bóng, còn lá càng tốt. Nhìn xung quanh cuống thấy dày và cao, phần rốn lõm xuống là cam ngon.
Với những quả cầm thấy nhẹ tay là quả ít nước, khô. Không nên chọn cam màu vàng tươi, có vết ong châm, đã rụng cuống. Nên chọn quả màu vàng mỡ gà, chiếm ít nhất 1/3 quả, da bóng láng, có đốm mờ, vỏ mỏng. Nói chung, không nên chọn quả đã chín quá.
Táo
Chọn những loại quả có màu vàng đỏ trông tự nhiên, tươi ngon và có nhiều độ ẩm hoặc mua những quả táo có màu đỏ đẹp khi biết rõ nguồn gốc của nó.
Cần chọn những quả dù vỏ có hơi sần hay nhẵn thì trông phải căng mọng, cảm nhận được độ chắc tay khi cầm quả táo. Một quả táo tươi cầm rất nặng tay vì nó có nhiều nước. Tránh mua những quả có vỏ nhăn nheo, biểu hiện của táo đã héo.
Lê
Chọn những quả căng, cầm nặng tay mới ngon. Không chọn quả bị xước da hay bị dập.
Đu đủ
Lựa quả già, màu hơi ngả vàng, nặng trái, cuống còn tươi. Những quả như thế này khi thờ sẽ chín dần dần, trông vô cùng đẹp mắt.
Nho
Không nên chọn loại cuống khô, vỏ nhăn, bị rơi rụng nhiều, không còn nguyên chùm. Bạn nên chọn loại chùm lớn, trái to và mọng nước, cuống còn tươi nguyên và bám chắc vào quả như vậy mới để được lâu.
Thanh long
Chọn trái có vỏ bóng đỏ sậm và mỏng, vỏ còn thật tươi mới. Những quả vỏ bóng, căng tròn thì sẽ ngọt hơn. Không chọn quả có vỏ đã bắt đầu héo.
Xoài
Chọn quả có da căng bóng, màu vàng sáng, không lấy quả thâm đen, vỏ nhăn, nhũn. Khúc đầu quả chín vàng, còn cứng mới để được lâu, phần bụng phía dưới có một mắt, là hạt nhỏ.
Mãng cầu
Chọn quả da vàng, láng, gai mềm, khoảng cách giũa các gai rộng.
Trứng gà (lê ki ma)
Chọn quả có màu vàng đẹp nhưng sờ vào vẫn còn rất cứng.
Sung
Nên chọn những chùm còn tươi nguyên, vừa mới hái càng tốt để tránh bị thâm mất thẩm mỹ.
Dưa hấu
- Vỏ dưa: Vỏ căng tròn, láng bóng, các xọc đen phải nổi rõ, dùng ngón tay cái ấn nhẹ vào vỏ thấy cứng là dưa ngon, tốt.
- Cuống dưa: nhỏ, héo khô lại là dưa già. Nếu cuống dưa héo mà do hái non thì cuống thường to, không teo nhiều.
- Núm dưa: tròn đều, hơi lõm xuống.
- Rốn dưa: Xem phần rốn quả dưa lớn hay bé (càng bé càng tốt). Đồng thời xem nó có lõm vào hay không, lõm và càng sâu thì càng ngọt. Nhưng với quả dưa hình cầu, nếu nó lõm sâu thì thường là quả đã chín quá, sẽ bị xốp.
- Phần dưa nằm tiếp đất: Có màu vàng đậm pha trắng là dưa ngọt, nếu có xanh và hơi vàng là quả dưa còn non.
- Vỗ vào quả dưa thấy có tiếng giòn tan là dưa ngọt.
Lựu
Chọn những quả to, vỏ mỏng, các hạt bên trong lồi lên nhìn rất rõ, vỏ màu đỏ cho đẹp mắt, nếu không chọn những quả đỏ pha màu trắng.
2. Những kiêng kỵ khi bày mâm ngũ quả
Cúng những quả chín
Thông thường, chúng ta thường thấy những quả chín già như táo, đu đủ, chuối, bưởi hay bất cứ loại quả nào chín già đều có màu vàng hoặc vàng đỏ rất đẹp mắt. Nhiều người không có kinh nghiệm liền chọn những quả chín này về bày mâm ngũ quả.
Tuy nhiên mâm ngũ quả thường được bày từ 27, 28 âm lịch cho đến ngày hóa vàng, từ mùng 3 Tết trở đi. Có nhà còn để lâu hơn. Như vậy, trong thời gian 1 tuần trở đi, những quả chín như vậy sẽ rất nhanh thối hỏng. Chẳng hạn như chuối thường đặt ở dưới cùng để đỡ các quả bên trên, vì chín nó sẽ rụng quả, khiến mâm ngũ quả có thể bị sập xuống điều này thật kiêng kỵ.
Vì vậy, cách tốt nhất bạn nên chọn những trái cây già quả nhưng chưa chín. Dưới sức nóng của hương nhang, các quả sẽ chín dần. Qua vài ngày Tết chúng sẽ có màng vàng dần cũng rất đẹp mắt.
Hoa quả chín trông đẹp nhưng không nên bày cúng
Làm ướt hoa quả hoặc bày hoa quả ướt
Hoa quả mua bên ngoài về thường bám nhiều bụi bẩn. Nhiều người cẩn thận và ưa sạch sẽ thường đem rửa hoa quả một lượt rồi mới bày mâm ngũ quả. Tuy nhiên, chúng ta cần chú ý, sau khi rửa xong, hoa quả sẽ bị ướt, nước sẽ đọng ở các khe kẽ, điều này làm chúng nhanh thối hỏng hơn. Do đó, bạn không nên rửa hoa quả. Hơn nữa trong quá trình rửa, có thể cuống hoặc núm của các loại quả có thể bị rụng.
Vì thế, hoa quả mua về, muốn sạch bạn nên dùng khăn mềm lau nhẹ hết bụi bẩn là được. Với những quả bưởi có vỏ bị ố vàng, có thể hòa chút nước vôi sạch, thấm vào khăn rồi lau sạch để bưởi không bị đọng nước.
Bày thêm các thực phẩm khác lên mâm ngũ quả
Thông thường, mâm ngũ quả sẽ gồm 5 loại quả với những ý nghĩa mang lại sự may mắn, sum vầy, đủ đầy, hạnh phúc cho gia đình của gia chủ. Tuy nhiên, cũng tùy theo mùa, theo quan niệm mỗi vùng mà trên mâm ngũ quả cũng có sự bày biện khác nhau. Nhiều gia đình bày 5 hoặc 7 hay 9 loại quả đều được.
Các loại quả ở đây có thể là chuối, bưởi, cam, lê, táo, quýt, phật thủ... ở miền Bắc; còn ở miền Nam sẽ có các loại quả như dừa, mãng cầu, xoài, sung, đu đủ, trứng gà (lê ki ma), lựu...
Nhiều người cũng có thói quen đặt thêm bánh kẹo, bia, thuốc lá chung lên mâm ngũ quả cho đầy đủ và đẹp mắt. Tuy nhiên theo quan niệm của người xưa, điều này coi là phạm úy với bề trên, thánh thần. Do đó, hoa, quả bánh kẹo chỉ nên bày bên canh mâm ngũ quả chứ không được bày cùng.
Bày quả có gai, nặng mùi
Mặc dù mâm ngũ quả là thể hiện thành tâm của gia chủ nhưng cũng cần tránh bày những loại quả có gai nhọn như mít, sầu riêng, dứa... là những loại quả kiêng kỵ đặt trên mâm ngũ quả ngày Tết.
Đâu là những quả có nhiều gai sắc nhọn, lại quá nặng mùi. Trên ban thờ gia tiên là nơi thiêng kiêng không nên bày chúng. Vì vậy, khi chuẩn bị mâm ngũ quả, bạn nên chọn những trái cây có mùi thơm nhẹ nhàng, thanh mát là được.
Những quả như sầu riêng, mít không nên cúng vì nặng mùi, nhiều gai sắc nhọn
Bày hoa quả giả
Hoa quả giả cũng như hoa quả thật được bày bán rất nhiều, về cơ bản chúng rất sống động và giống thật. Một số người vì lo quả thật sẽ thối hỏng nên mua những loại hoa quả giả này về bày biện trên ban thờ cho đẹp. Mặc dù quan trọng là tấm lòng thành tâm nhưng gia chủ tuyệt đối không nên đặt hoa quả giả lên thờ cúng.
Theo quan niệm tâm linh của người Việt, việc bày hoa quả giả trên bàn thờ trong những ngày này vừa không tôn trọng thần linh, gia tiên, vừa không có lợi cho phong thủy. Do đó, gia chủ nên chọn những loại hoa quả thật mang ý nghĩa tốt lành, đủ màu sắc để đặt lên mâm ngũ quả.
