Mần tưới có nhiều tên gọi khác nhau như trạch lan, hương thảo, co phất phứ hay bội lan, có tên khoa học là Eupatorium fortunei, thuộc họ Cúc. Đây là loài cây thân thảo mọc tự nhiên ở các khu rừng ẩm hoặc ven suối, đặc biệt phổ biến tại các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên hay Phú Thọ. Ngoài Việt Nam, mần tưới còn được ghi nhận xuất hiện tại nhiều quốc gia khác như Ấn Độ, Lào, Trung Quốc, Nhật Bản, Nga,...
Cây mần tưới.
Cây có chiều cao trung bình từ 50 cm đến 1 mét, thân màu hơi tím, có nhiều lông, thường phân nhánh dọc thân. Lá mần tưới mọc đối, phiến lá dài 5–12 cm, mép có răng cưa đều và mang nhiều tuyến nhỏ ở cả hai mặt.
Vào mùa xuân đến đầu hè, cây ra hoa màu tím nhạt, mọc thành từng cụm nhỏ ở ngọn. Quả có 5 cạnh màu đen, ra quả vào khoảng tháng 9 – tháng 12 hàng năm.
Hoa của cây mần tưới.
Từ lâu, mần tưới đã được người dân vùng cao sử dụng như một loại rau gia vị trong bữa ăn hằng ngày. Ngọn non của cây được rửa sạch, ăn sống như rau thơm hoặc hoặc băm nhỏ đúc dồi chó, dồi lợn hoặc cho thêm vào các món xào để tăng hương vị.
Tuy nhiên, giá trị lớn nhất của mần tưới nằm ở dược tính đặc biệt mà ít người biết đến. Theo Đông y, mần tưới có vị cay, tính bình, quy vào các kinh can và tỳ, giúp hoạt huyết, tiêu thũng, lợi thủy, sát trùng và đặc biệt có khả năng phá huyết ứ, một yếu tố thường gặp sau sinh hoặc chấn thương.
Ngọn non của cây mần tưới thường được hái ăn.
Dân gian cũng truyền nhau cách dùng lá mần tưới để diệt chấy, rận, rệp hay mạt gà. Chính vì thế, mần tưới được mệnh danh là “thần dược” quen thuộc trong các gia đình miền núi.
Trong khi đó, y học hiện đại cũng đã có những nghiên cứu cho thấy mần tưới có thể hỗ trợ điều trị các chứng bệnh như rối loạn kinh nguyệt, đau bụng sau sinh do huyết ứ, phù thũng, choáng váng, hoa mắt, mụn nhọt và lở ngứa.
Hiện tại, loại lá này được bán với giá khoảng 250.000 đồng/kg, tùy vào từng thời điểm.
Cách trồng và chăm sóc cây mần tưới trong vườn nhà
Không chỉ quý về dược tính, mần tưới còn rất dễ trồng và phù hợp với điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm của Việt Nam. Nếu muốn trồng loại cây này trong vườn nhà, bạn có thể áp dụng phương pháp giâm cành hoặc gieo hạt, nhưng phương pháp giâm cành là phổ biến hơn cả.
Mùa xuân là thời điểm lý tưởng để trồng mần tưới. Lúc này, bạn hãy chọn đoạn cành dài từ 10–30 cm có phần gốc, đặt nghiêng xuống đất sao cho 2/3 chiều dài được lấp kín.
Sau 7–10 ngày, cành giâm sẽ ra rễ và nảy mầm nếu được giữ ẩm đầy đủ. Ngoài ra, bạn cũng có thể mua cây giống tại các cửa hàng giống cây để mang về trồng.
Cây không đòi hỏi chăm sóc phức tạp. Cây mần tưới ưa ẩm, ưa sáng, nhưng cũng có thể sống được trong điều kiện bán bóng. Về tưới nước, bạn chỉ cần tưới nước thường xuyên vào mùa khô và bón thúc bằng phân đạm loãng sau mỗi lần thu hoạch.
Tuy nhiên, vào mùa mưa, cần chú ý mật độ trồng và tỉa bớt để tránh hiện tượng thối nhũn. Sau 3–4 tháng kể từ khi giâm cành, bạn có thể bắt đầu thu hoạch lá và thân cây để sử dụng.
