Cá ngần, hay còn gọi là cá thủy tinh, từ lâu vốn quen thuộc với người dân vùng sông Đà. Loài cá này chỉ xuất hiện vào khoảng một tháng trong năm, thường rơi vào cuối tháng 3 đến đầu tháng 4 âm lịch. Trước kia, cá ngần hầu như không ai để ý, nhưng nay lại trở thành món đặc sản được nhiều gia đình săn tìm.
Cá ngần có hình dáng nhỏ, dài khoảng 4 – 5 cm, thân mềm trắng muốt, trong veo như sợi bún. Cá không có xương cứng nên ăn rất dễ, từ trẻ nhỏ đến người già đều dùng được. Theo các nghiên cứu, cá ngần giàu chất đạm, omega-3, vitamin A, B12 cùng nhiều khoáng chất như canxi, sắt, magie, phốt pho. Những thành phần này rất tốt cho tim mạch, hệ thần kinh, xương khớp, đồng thời hỗ trợ làm đẹp da và tóc. Chính nhờ vậy, loại cá nhỏ bé này được đánh giá cao về giá trị dinh dưỡng.
Cá ngần sông Đà mỗi năm chỉ có một lần, người dân lùng sục tìm mua để chế biến các món ăn trong gia đình.
Không giống nhiều loại cá có thể mua quanh năm, cá ngần chỉ có trong một mùa rất ngắn. Tại các chợ vùng Hòa Bình, người dân thường đánh bắt cá ngần rồi mang xuống xuôi bán. Các tiểu thương ở Hòa Bình cho biết, mỗi ngày họ nhập khoảng 20 kg cá ngần mang ra chợ, nhưng chỉ đến 8 giờ sáng đã bán hết. Ở Hà Nội, nhiều gia đình quen đặt trước từ đầu mùa để chắc chắn có cá.
Cá ngần vốn dễ ăn, lại không tanh nên rất hợp để chế biến thành nhiều món khác nhau. Món quen thuộc nhất là cá ngần nấu canh chua với dứa, cà chua và lá me – vị ngọt của cá hòa quyện cùng vị chua thanh khiến bữa cơm ngày hè thêm mát lành. Người Hà Nội lại ưa chuộng cá ngần chiên trứng – chỉ cần đánh tan trứng gà, cho cá ngần cùng ít thì là, hành lá rồi chiên vàng là có ngay món ăn đưa cơm, hợp cả trẻ con.
Ngoài ra, cá ngần còn được dùng để làm chả hấp, trộn thêm thì là, gừng sả rồi gói lá chuối hấp chín, giữ nguyên vị ngọt đặc trưng. Một số vùng còn thích chiên giòn cá ngần, để nguyên hình dáng trong suốt rồi ăn kèm rau sống, chấm nước mắm ớt cay. Mỗi cách chế biến lại mang đến một trải nghiệm ẩm thực rất khác, vừa dân dã vừa tinh tế.
Cá ngần tuy nhỏ nhưng có giá trị dinh dưỡng cao.
Ngày trước, cá ngần không được coi trọng, ít ai ăn. Nhưng hiện nay, khi giá trị dinh dưỡng và hương vị ngày càng được biết đến, cá ngần trở thành món đặc sản hiếm. Vào đúng mùa, nhiều người phải đặt trước, có tiền cũng chưa chắc mua được nếu đến chậm. Người dân địa phương vẫn duy trì cách đánh bắt truyền thống bằng lưới, đó, giăng câu nhỏ, đảm bảo vừa có cá bán vừa giữ được nguồn lợi lâu dài. Nhờ vậy, mỗi mùa xuân, cá ngần lại trở thành món quà thiên nhiên được nhiều gia đình chờ đợi.
