Trong vô vàn đặc sản sông nước miền Tây, cá bống kho tiêu luôn là một cái tên quen thuộc, gắn liền với những bữa cơm ấm cúng, dân dã. Tuy nhiên, nếu đã một lần đặt chân đến Cù Lao Dung (Sóc Trăng), du khách sẽ được giới thiệu về một loài cá bống đặc biệt hơn, quý hiếm hơn, mang tên cá bống sao. Không chỉ là một món ăn ngon, cá bống sao còn là biểu tượng của sự kỳ công, khéo léo và tình yêu thiên nhiên của người dân nơi đây.
Miền Tây sông nước là vương quốc của các loài cá bống với sự đa dạng về chủng loại, kích thước và hương vị. Tuy nhiên, cá bống sao lại nổi bật hơn cả bởi phần thịt mềm ngọt, thơm lừng và ít xương, chinh phục cả những thực khách khó tính nhất. Thoạt nhìn, cá bống sao có vẻ ngoài khá giống cá thòi lòi với thân hình tròn dài và phần đầu tương đối to. Thế nhưng, điểm đặc trưng làm nên tên gọi độc đáo của loài cá này chính là những đốm xanh và chấm trắng li ti lấp lánh trên thân, tựa như dải ngân hà rực rỡ giữa bầu trời đêm. Vẻ đẹp ấy không chỉ mang lại tên gọi mỹ miều mà còn khiến cá bống sao trở thành một nét riêng biệt của vùng đất Cù Lao Dung.
Loài cá này có tập tính sinh sống khá đặc biệt. Chúng thường làm hang sâu trong lớp bùn lầy ở các bãi bồi ven cửa sông, nơi nước ngọt và nước mặn giao thoa. Mặc dù có thể tìm thấy ở nhiều nơi nhưng cá bống sao tập trung nhiều nhất ở vùng Đất Mũi, Cà Mau và đặc biệt là các khu rừng bần thuộc địa phận xã An Thạnh 3, huyện Cù Lao Dung. Chính vì sinh sống trong môi trường đặc thù và trữ lượng không quá lớn, cá bống sao không được bán rộng rãi mà chủ yếu chỉ xuất hiện tại các chợ địa phương. Điều này càng làm tăng thêm giá trị và sự khan hiếm của nó, khiến những người dân thành thị ít có cơ hội được tận mắt nhìn thấy, chứ đừng nói là thưởng thức.
Để có thể bắt được cá bống sao, người dân Cù Lao Dung phải trải qua một hành trình đầy vất vả và công phu. Bởi đặc tính làm hang sâu trong bùn lầy, việc tiếp cận chúng đòi hỏi kỹ thuật và kinh nghiệm. Ngư dân không thể lội bộ bình thường vì sẽ bị lún sâu vào lớp bùn nhão. Thay vào đó, họ phải chèo xuồng ra bãi biển, sau đó dùng một chiếc ván dài – hay còn gọi là "mông" – để lướt trên mặt bùn. Chiếc ván này giúp họ di chuyển linh hoạt và không bị sa lầy.
Người có kinh nghiệm sẽ tinh ý nhận ra những hang ngách hay dấu vết di chuyển của cá bống sao trên mặt bùn – những vệt lết dài mà cá để lại mỗi khi di chuyển. Hang cá bống sao có thể sâu tới cả mét, đòi hỏi người bắt phải có sự khéo léo và kiên trì. Họ phải dùng một tay thọc sâu xuống bùn để tìm bắt cá, đồng thời dùng tay còn lại chặn các ngóc ngách để ngăn cá thoát thân. Dù có là ngư dân lành nghề nhất, mỗi chuyến ra khơi cũng chỉ thu về được vài ba ký cá sau mỗi con nước. Sự khó khăn trong quá trình khai thác chính là lý do khiến giá thành của cá bống sao khá cao, biến nó từ món ăn dân dã thời bao cấp trở thành đặc sản quý giá mà không phải ai cũng có thể dễ dàng thưởng thức.
Từ những con cá bống sao tươi rói, người dân Cù Lao Dung đã sáng tạo nên nhiều món ăn hấp dẫn, đậm đà hương vị miền Tây. Trong đó, hai món ăn nổi bật nhất là cá bống sao kho sả ớt và canh chua cá bống sao. Mỗi món mang một sắc thái riêng nhưng đều làm say lòng thực khách.
Cá bống sao kho sả ớt là món ăn được mệnh danh là “đỉnh cao” của ẩm thực cá bống sao. Cá sau khi được làm sạch, ướp thấm gia vị gồm nước mắm, đường, tỏi, sả, ớt băm nhuyễn, sẽ được kho liu riu trên bếp đến khi nước cạn, thịt cá săn chắc và ngấm đều hương vị. Khi cá chín tới, một chút mỡ hành phi thơm được rưới lên trên, tạo nên mùi hương quyến rũ lan tỏa khắp căn bếp. Món cá bống sao kho sả ớt mang trong mình sự hòa quyện tuyệt vời giữa vị ngọt tự nhiên của thịt cá, vị cay nồng của ớt, hương thơm đặc trưng của sả và độ béo nhẹ của hành. Chỉ cần một miếng cá bống sao đậm đà ăn kèm với chén cơm nóng hổi và vài lát dưa cải muối chua giòn, thực khách có thể quên đi mọi thứ xung quanh và ăn hết vài ba chén cơm lúc nào không hay.
Khi nhắc đến ẩm thực miền Tây, canh chua là một cái tên không thể thiếu. Và cá bống sao chính là một trong những nguyên liệu được yêu thích nhất cho món canh này. Với đặc tính sống ở bãi bồi, thịt cá bống sao cực kỳ ngọt, rất phù hợp để nấu cùng các loại rau củ đặc trưng của vùng đồng bằng sông Cửu Long như thơm (dứa), bần chua, bông súng, đậu bắp, bông điên điển, giá đỗ… Món canh chua cá bống sao mang hương vị thanh mát, dịu nhẹ xen lẫn chút cay nồng, tất cả hòa quyện một cách tinh tế, tạo nên một bữa ăn đậm chất hương đồng gió nội. Đây không chỉ là món ăn ngon mà còn là một phần hồn của ẩm thực Sóc Trăng, gợi lên bao ký ức và làm ấm lòng những người con xa xứ mỗi khi có dịp trở về quê hương.
