Nằm ẩn mình giữa đại ngàn xanh biếc của huyện miền núi Quan Sơn, tỉnh Thanh Hóa, chợ phiên Trung Hạ (xã Trung Hạ) từ lâu đã không chỉ là một địa điểm giao thương thuần túy mà còn trở thành một biểu tượng văn hóa, một "món ăn tinh thần" không thể thiếu đối với bà con các dân tộc bản địa và du khách. Dù mới được thành lập vài năm gần đây, phiên chợ độc đáo này đã nhanh chóng khẳng định vị thế của mình, góp phần quan trọng vào việc bảo tồn, quảng bá nét sinh hoạt, phong tục tập quán, ẩm thực và các sản phẩm đặc sản vùng miền.
Chợ phiên Trung Hạ, với không gian rộng gần 5.000m2, tọa lạc tại bản Din, bên cạnh Quốc lộ 217, sở hữu lợi thế địa lý thuận tiện và cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ, khang trang. Nơi đây không chỉ là điểm hẹn cuối tuần của người dân Quan Sơn mà còn thu hút đông đảo thương lái từ các xã lân cận như Lâm Phú (Lang Chánh), Nam Động (Quan Hóa), biến chợ thành một trung tâm giao thương sầm uất. Vào mỗi sáng thứ Bảy, ngay từ tờ mờ sáng, khi màn sương sớm còn bao phủ dày đặc, những ánh đèn điện đã dần bật sáng, hòa lẫn với không khí hối hả chuẩn bị của các tiểu thương. Tiếng nói cười rộn rã dần xua đi sự tĩnh lặng của miền quê còn nhiều khó khăn, báo hiệu một phiên chợ đầy sức sống sắp bắt đầu.
Điều đặc biệt cuốn hút du khách khi ghé thăm chợ phiên Trung Hạ chính là bầu không khí nhộn nhịp, tinh thần giao lưu, trò chuyện thân thiện và ấm áp giữa người mua và người bán. Chợ họp duy nhất một buổi vào ngày thứ Bảy hằng tuần, và mỗi phiên chợ đều trở thành một bức tranh sống động về đời sống văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số. Từ hoạt động mua bán tại chợ, các sản phẩm đặc sản địa phương được xúc tiến, quảng bá và tiêu thụ rộng rãi, góp phần phát triển kinh tế vùng.
Các gian hàng tại chợ phiên Trung Hạ bày bán đa dạng và phong phú các mặt hàng, chủ yếu là nông sản, nhu yếu phẩm do chính người dân tự nuôi trồng và làm ra. Du khách có thể dễ dàng tìm thấy măng rừng tươi ngon, chuối rừng, các loại rau củ quả theo mùa, cá suối nướng thơm lừng, cua ốc tươi rói, cùng với đó là những sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo, vải thổ cẩm rực rỡ sắc màu, quần áo và giày dép mang đậm nét văn hóa bản địa. Mỗi món hàng, mỗi sản vật đều chứa đựng sự giản dị, chân thật và tinh túy của người dân vùng cao, mang đến trải nghiệm mua sắm độc đáo và gần gũi.
Theo dòng chảy thời gian, chợ phiên Trung Hạ ngày càng chứng kiến sự tấp nập của người mua kẻ bán. Việc xuống chợ đối với người dân nơi đây không chỉ đơn thuần là hoạt động buôn bán hàng hóa hay thưởng thức những món ăn đặc trưng. Chợ đã trở thành một không gian văn hóa cộng đồng, nơi mọi người trao cho nhau những nụ cười, ánh mắt, cái gật đầu thân thiện, những cái bắt tay nồng ấm hay những câu chuyện vui buồn sau một tuần làm việc vất vả. Nông sản do người dân hái từ rừng luôn được ưa chuộng không chỉ vì sự tươi mới mà còn bởi giá cả phải chăng, phù hợp với túi tiền của mọi người.
Một nét văn hóa mua bán độc đáo tại chợ phiên Trung Hạ là việc nhiều món hàng không giao dịch bằng tiền mặt mà thông qua hình thức đổi ngang, không cần phải mặc cả. Điều này tạo nên một không gian giao thương đặc biệt, nơi niềm tin và sự sẻ chia được đặt lên hàng đầu, khác biệt hoàn toàn với những khu chợ hiện đại. Chính sự giản dị, chân chất và văn hóa giao thương độc đáo này đã khiến người dân trong vùng như "bị mê hoặc" bởi phiên chợ. Họ đến chợ không chỉ để mua sắm quần áo, giày dép, công cụ lao động mà còn để thỏa sức trao đổi các sản vật địa phương, đặc biệt là để thưởng thức những món ăn truyền thống và tận hưởng không khí cộng đồng.
Từ một khu chợ nhỏ lẻ của đồng bào, chỉ chủ yếu trao đổi nông sản và ít người đi chơi chợ, chợ phiên Trung Hạ đã trải qua quá trình xây dựng, nâng cấp để trở thành một khu chợ kiên cố, sạch sẽ và quy củ hơn. Sự thay đổi này không chỉ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho hoạt động buôn bán mà còn làm tăng đáng kể lượng người mua, kẻ bán. Chợ phiên Trung Hạ, cùng với các chợ phiên nổi tiếng khác của Quan Sơn như Na Mèo, Tam Thanh, Sơn Thủy, đã trở thành sợi dây vô hình kết nối tình cảm của bà con các dân tộc trong xã và nhiều địa phương lân cận.
Mỗi phiên chợ không chỉ là dịp để người dân giao lưu văn hóa, trao đổi hàng hóa mà còn là cơ hội để chính quyền địa phương tuyên truyền, phổ biến các hình thức mua bán, trao đổi sản phẩm do chính người dân sản xuất và chăn nuôi, đảm bảo về chất lượng và giá cả hợp lý. Hơn thế nữa, chợ phiên Trung Hạ đã thực sự trở thành một điểm đến không thể bỏ qua đối với nhiều cộng đồng dân cư, vùng miền trong và ngoài huyện. Với du khách, đây là một điểm dừng chân lý tưởng trong hành trình khám phá nét văn hóa phong phú, tập quán sinh sống và sinh hoạt đặc trưng của đồng bào dân tộc miền núi Thanh Hóa, mang lại những trải nghiệm chân thực và sâu sắc về cuộc sống nơi đây. Chợ phiên Trung Hạ thực sự là một bảo tàng sống, nơi lưu giữ và phát triển những giá trị văn hóa truyền thống quý báu.
