Quả sừng trâu, một loại quả dại từng ít người biết đến ở các tỉnh miền núi phía Bắc, nay đang dần trở thành một món đặc sản gây sốt, thu hút sự tò mò của thực khách khắp ba miền. Với hương vị độc đáo, chua thanh, giòn ngon, loại quả có hình dáng lạ mắt này đã "lên đời", không còn là thứ quả chỉ dành cho trẻ con vùng cao mà trở thành một thức quà vặt được săn lùng, đặc biệt là ở miền xuôi. Sự chuyển mình này không chỉ mang lại giá trị kinh tế cho bà con địa phương mà còn góp phần giới thiệu một nét ẩm thực độc đáo của núi rừng Tây Bắc đến với bàn ăn của người Việt.
Theo ghi chép trong sách "Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam", quả sừng trâu (tên khoa học là Marsdenia glabra) thuộc họ Asclepiadaceae, còn được biết đến với tên gọi sừng dê. Tên gọi "sừng trâu" bắt nguồn từ hình dáng đặc trưng của nó: quả nang có hai đầu nhọn, dính liền ở gốc rồi chĩa ra hai bên, hệt như một cặp sừng của con trâu. Quả có kích thước trung bình, dài khoảng 10–15 cm, vỏ ngoài màu xanh, cứng. Khi bổ ra, bên trong chứa nhiều hạt nhỏ có đầu nhọn và được bao bọc bởi lớp lông mao trắng mịn như tơ.
Ở Việt Nam, cây sừng trâu phân bố rộng khắp ở cả ba miền, nhưng phổ biến nhất vẫn là các tỉnh miền núi phía Bắc. Cây thường mọc dại ở bờ bụi, ven các khu rừng thưa, có thể tìm thấy nhiều ở Điện Biên, Lào Cai, Sơn La, Phú Thọ, Tuyên Quang... Trước đây, loại quả này mọc đầy trong rừng nhưng chẳng mấy ai để ý đến. Đối với người dân bản địa, đặc biệt là trẻ con vùng cao, quả sừng trâu chỉ là một món ăn chơi cho vui hoặc được dùng làm đồ chơi nhờ hình thù độc đáo. Giá trị kinh tế của nó gần như bằng không, và việc thu hái chỉ diễn ra nhỏ lẻ để phục vụ nhu cầu cá nhân.
Tuy nhiên, vài năm trở lại đây, một sự thay đổi đáng chú ý đã diễn ra. Nhờ mạng xã hội và các kênh truyền thông, quả sừng trâu bất ngờ được nhiều người biết đến. Hương vị lạ miệng, chua thanh, giòn sần sật của nó đã tạo nên một cơn sốt, biến loại quả dại này thành một thức quà "đặc sản sạch" của núi rừng. Người dân các tỉnh miền núi đã bắt đầu thu hái quả sừng trâu một cách bài bản hơn, không chỉ để ăn mà còn để vận chuyển xuống các tỉnh thành lân cận. Sự quan tâm ngày càng lớn từ thị trường miền xuôi đã mở ra một hướng đi mới, giúp bà con vùng cao có thêm nguồn thu nhập ổn định.
Để thưởng thức quả sừng trâu một cách trọn vẹn và an toàn, cần tuân thủ một số bước sơ chế nhất định. Phần vỏ của quả chứa nhiều nhựa trắng, gây vị chát, chua gắt và có thể khiến người ăn cảm thấy khé cổ. Vì vậy, trước khi ăn, người ta thường rửa sạch quả để loại bỏ bớt mủ, sau đó gọt kỹ lớp vỏ bên ngoài. Món ăn phổ biến và được xem là chuẩn vị nhất từ quả sừng trâu là món gỏi. Quả được gọt vỏ, thái thành từng lát mỏng, trộn cùng với củ đậu giòn mát, rau mùi thơm lừng, rồi chấm kèm với chẳm chéo – một loại gia vị đặc trưng của vùng Tây Bắc. Sự kết hợp này không chỉ cân bằng vị chua của quả mà còn tạo nên một tổng thể hương vị hài hòa, đánh thức mọi giác quan.
Ngoài cách ăn truyền thống, quả sừng trâu còn được biến tấu thành nhiều món ăn vặt hấp dẫn khác để phù hợp với khẩu vị của giới trẻ. Quả sừng trâu non sau khi gọt vỏ có thể chấm ngay với muối ớt, hoặc cầu kỳ hơn thì lắc muối ớt, dầm chua ngọt, chấm cùng sốt Thái. Mỗi cách chế biến lại mang đến một trải nghiệm khác nhau, từ vị chua cay nồng nàn đến vị ngọt dịu xen lẫn vị chua nhẹ, khiến món ăn càng thêm phần lôi cuốn.
Đặc biệt, ở một số nơi, người dân không chỉ coi sừng trâu là loại quả ăn chơi mà còn tận dụng nó như một loại gia vị. Vị chua dịu tự nhiên của quả được dùng để nấu canh, đặc biệt là canh cá, giúp khử mùi tanh hiệu quả và làm cân bằng hương vị, mang lại một món ăn thanh mát, đậm đà. Việc sử dụng sừng trâu như một gia vị đã cho thấy sự sáng tạo và am hiểu của người dân bản địa trong việc khai thác tối đa giá trị của những sản vật núi rừng.
Sự "lên ngôi" của quả sừng trâu cũng kéo theo sự thay đổi về giá cả. Tại các địa phương trồng, giá sừng trâu dao động từ 30.000 đến 50.000 đồng/kg, tùy thuộc vào thời điểm và nguồn cung. Tuy nhiên, khi vận chuyển xuống các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, giá của loại quả này thường tăng lên gấp đôi, thậm chí gấp ba, đạt mức 90.000 đến 100.000 đồng/kg. Mặc dù vậy, với sự tò mò và mong muốn khám phá những hương vị mới lạ, nhiều thực khách vẫn sẵn sàng chi tiền để mua và thưởng thức.
Sự phổ biến của quả sừng trâu là một ví dụ điển hình cho việc những sản vật tưởng chừng như vô giá trị của núi rừng lại có thể trở thành món đặc sản được săn đón. Nó không chỉ là câu chuyện về một loại quả dại, mà còn là câu chuyện về cách những giá trị tiềm ẩn được khám phá, quảng bá và đưa đến gần hơn với công chúng. Từ một món ăn chơi của trẻ con vùng cao, quả sừng trâu đã trở thành một biểu tượng ẩm thực, một cầu nối văn hóa, mang hương vị đặc trưng của núi rừng Tây Bắc đến với mọi miền đất nước.
