Tây Bắc không chỉ nổi tiếng với những cung đường đèo hiểm trở, những thửa ruộng bậc thang kỳ vĩ hay những lễ hội văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc, mà còn là vùng đất của vô vàn sản vật độc đáo mà chỉ riêng nơi đây mới có. Trong số đó, có một loại quả rừng thoạt nhìn vô cùng lạ lẫm, có vị chua, vị chát tưởng như khó ăn, nhưng lại khiến hàng ngàn người “phát cuồng” tìm mua mỗi độ thu về. Đó chính là quả mắc sim. Với mức giá có thời điểm lên tới gần 100.000 đồng/kg, mắc sim đã trở thành một thứ đặc sản hiếm có khó tìm, làm nên câu chuyện kinh tế thú vị của người dân vùng cao.
Được biết đến với tên gọi mộc mạc trong tiếng Thái, mắc sim là một loại quả rừng có hình dáng khá giống với mướp đắng, nhưng kích thước nhỏ hơn, chỉ khoảng 5-7cm, với lớp vỏ xù xì và hơi ráp. Khi còn xanh, quả có màu xanh ngọc, trông khá bắt mắt. Với người dân vùng xuôi, mắc sim có thể là một cái tên hoàn toàn xa lạ, nhưng với đồng bào dân tộc ở Sơn La và một số tỉnh Tây Bắc, đây là loại quả dân dã, gắn liền với những bữa ăn hay những cuộc hàn huyên trò chuyện. Mắc sim thường mọc hoang trong rừng, đôi khi được người dân trồng làm hàng rào hoặc cây cảnh trong vườn nhà.
Cũng giống như nhiều loại quả dại khác, mắc sim có vị rất đặc trưng, không hề dễ ăn nếu không biết cách chế biến. Khi cắt ngang quả, lớp vỏ xù xì sẽ để lộ phần thịt quả màu xanh nhạt, và đặc biệt là những dòng nhựa trắng trong như sữa mẹ tuôn ra. Chính những dòng nhựa này tạo nên vị chát đậm, kết hợp với vị chua “khé cổ” khiến nhiều người lần đầu thưởng thức phải nhăn mặt. Tuy nhiên, chính cái vị “chua chát đến lịm người” ấy lại là thứ gây nghiện cho những ai đã trót phải lòng món ăn này.
Theo kinh nghiệm của người dân địa phương, để thưởng thức mắc sim một cách trọn vẹn, cần có sự kết hợp tinh tế với các loại nguyên liệu khác. Một trong những cách ăn phổ biến nhất là ăn sống, thái lát mỏng rồi gói kèm với củ đậu thái nhỏ, me chua, chấm cùng chẳm chéo – loại nước chấm huyền thoại của người Thái. Sự kết hợp này tạo nên một bản giao hưởng vị giác độc đáo: vị chua của mắc sim và me, vị chát đậm của vỏ quả, vị cay nồng của ớt, vị mặn của muối, hòa quyện vào vị ngọt dịu và giòn mát của củ đậu. Tất cả cùng kích thích vị giác, tạo nên một món ăn vặt "gây nghiện" trong những buổi tụ tập bạn bè hay bữa cơm gia đình.
Cũng có một cách chế biến khác cầu kỳ hơn, đó là nạo bỏ lớp vỏ ngoài của quả mắc sim già, sau đó trộn với tỏi, ớt, muối, bột ngọt và rau mùi đã giã nhuyễn hoặc thái nhỏ, thêm một chút nước ấm. Món ăn này có thể ăn kèm với cơm hoặc rau thơm, mang lại cảm giác lạ miệng, đậm đà nhưng vẫn giữ được hương vị đặc trưng của mắc sim. Cách ăn mắc sim cũng giống với cách ăn quả nhót xanh, thể hiện sự đa dạng và sáng tạo trong ẩm thực của đồng bào vùng cao.
Thời điểm lý tưởng nhất để tìm mua và thưởng thức mắc sim là vào khoảng tháng 8 đến tháng 10 hàng năm, khi những tia nắng thu vàng trải dài trên những thửa ruộng bậc thang. Đây cũng là lúc những cô gái Thái lên rừng tìm hái những chùm mắc sim chín. Mặc dù là quả dại, nhưng do mọc rải rác và không phổ biến, việc thu hái mắc sim khá vất vả, cộng thêm số lượng không nhiều đã khiến loại quả này trở nên khan hiếm và có giá bán khá cao.
Trên thị trường, mỗi chùm mắc sim 5 quả có giá từ 10.000-15.000 đồng, tính ra tương đương gần 100.000 đồng/kg. Mức giá này không hề rẻ đối với một loại quả rừng, nhưng vẫn không ngăn được sức hấp dẫn của nó. Với sự phát triển của công nghệ và mạng xã hội, mắc sim không chỉ được bày bán tại các khu chợ truyền thống hay vỉa hè, mà còn được rao bán rầm rộ trên các nền tảng trực tuyến. Đa số người bán đều cung cấp dưới dạng combo, bao gồm cả mắc sim, củ đậu, me non và chẳm chéo – những thứ không thể thiếu để có một trải nghiệm ẩm thực trọn vẹn nhất. Việc mua bán trực tuyến đã giúp loại quả đặc sản này tiếp cận được với khách hàng ở xa, thỏa mãn cơn thèm của những người yêu thích hương vị núi rừng.
Trước đây, mắc sim chỉ là thứ quả dại có sẵn trong rừng, nhưng những năm gần đây, chúng đã trở nên nổi tiếng và được nhiều người biết đến hơn. Tuy nhiên, việc trồng đại trà vẫn chưa phổ biến, khiến nguồn cung không đủ cầu và giá cả vì thế cũng tăng cao. Từ một loại quả dại mọc hoang, mắc sim đã trở thành một loại đặc sản được săn lùng, mang lại giá trị kinh tế không nhỏ cho người dân vùng cao. Câu chuyện về mắc sim không chỉ là câu chuyện về một món ăn độc đáo, mà còn là minh chứng cho sự "lên ngôi" của các sản vật địa phương, khẳng định giá trị của những gì bình dị, tự nhiên nhất.
