Mênh mông đồng bằng, nơi nước lợ hòa cùng phèn mặn, có một loài cỏ dại từ lâu đã gắn liền với đời sống của người dân. Cây năn bộp, một thứ rau đồng nội bình dị, nay bỗng trở thành đặc sản, được săn đón khắp thị trường, mang lại thu nhập ổn định cho nhiều hộ nông dân. Từ thân phận “cỏ” cho trâu bò ăn, năn bộp đã vươn mình, khẳng định vị thế của một món ăn độc đáo, đậm đà hương vị quê hương.
Trong ký ức của nhiều người dân miền Tây, cây năn bộp là một loài thực vật thân thuộc, mọc hoang dại trên khắp các cánh đồng ngập mặn hay vùng đất nhiễm phèn. Thân cây nhỏ, đầu nhọn như chông, thường mọc thành bụi ken dày khi mùa mưa về. Xưa kia, trong những ngày khó khăn, người nghèo thường bứt ngọn năn non để ăn cho qua bữa, bởi nó là thứ duy nhất dễ tìm thấy giữa đồng không mông quạnh.
Theo thời gian, người dân Nam Bộ đã sáng tạo, biến tấu loài cỏ này thành những món ăn hấp dẫn, từ đó năn bộp bắt đầu được biết đến rộng rãi. Đọt năn, phần non của thân cây, được bóc lớp vỏ nâu sẫm bên ngoài để lộ phần ruột trắng ngà, nhẹ xốp, có vị ngọt thanh, hậu vị hơi ngai ngái mùi phèn mặn đặc trưng và mùi khói rơm rạ đốt đồng. Chính cái hương vị lạ lẫm, hoang dã mà tinh tế ấy đã khiến năn bộp trở nên khác biệt.
Bên cạnh đọt năn, mầm năn - những chồi non dài khoảng hai đốt ngón tay, cũng là phần ăn được. Thậm chí, khi mùa khô đến, cây năn còn cho củ. Những phần này đều có thể chế biến thành nhiều món ăn khác nhau, mang đến sự đa dạng cho bữa cơm gia đình.
Đọt năn đã trở thành nguyên liệu chính cho vô vàn món ăn dân dã mà hấp dẫn. Từ những món ăn chơi như gỏi, dưa chua, cho đến các món ăn mặn như xào, nấu canh, nhúng lẩu, năn bộp đều thể hiện được hương vị riêng. Các món rau năn xào được chế biến rất phong phú, từ xào thịt trâu, thịt vịt, thịt chuột đồng, cho đến xào với nghêu, hến, tép bạc, trứng... Mỗi sự kết hợp lại mang đến một trải nghiệm ẩm thực mới lạ.
Đặc biệt, tại Bạc Liêu, người dân đã sáng tạo ra một bộ ba món ăn đặc sắc từ đọt năn, gọi là "đọt năn ba món": năn xào thịt trâu, năn ăn sống chấm mắm kho và năn muối dưa chua. Đây là những món ăn không chỉ mang đậm bản sắc văn hóa ẩm thực địa phương mà còn thể hiện sự sáng tạo của người dân trong việc tận dụng nguồn nguyên liệu sẵn có.
Ngoài ra, đọt năn còn được dùng để nấu canh cá, canh thịt băm, canh ngao, canh cua đồng, hay nhúng lẩu mắm, tạo nên hương vị đặc trưng không thể nhầm lẫn. Một món ăn khác cũng gây ấn tượng mạnh là bánh xèo nhân thịt vịt xiêm và năn. Phần năn được băm nhuyễn trộn với thịt vịt làm nhân, sau đó tráng mỏng trên chảo mỡ với chút đỗ xanh, tạo ra món bánh xèo giòn tan, béo ngậy, độc đáo.
Không chỉ có giá trị ẩm thực, theo Đông y, năn bộp còn được biết đến với tính bình, hỗ trợ tỳ vị và chứa nhiều dinh dưỡng, chất xơ. Điều này càng làm tăng thêm giá trị cho loài cây mọc dại này.
Từ một món ăn chỉ dành cho người dân địa phương, năn bộp nay đã vươn ra thị trường toàn quốc. Trên các sàn thương mại điện tử hay chợ mạng, năn bộp được rao bán với mức giá khá cao, khoảng 100.000 - 120.000 đồng/kg, cho thấy sự săn đón của người tiêu dùng đối với loại đặc sản này.
Để đáp ứng nhu cầu thị trường, một số nông dân ở tỉnh Bạc Liêu đã mạnh dạn chuyển đổi, trồng năn bộp với diện tích lớn. Việc trồng năn không chỉ mang lại thu nhập ổn định mà còn giúp người dân tận dụng được những vùng đất nhiễm phèn, vốn khó canh tác các loại cây trồng khác. Năn bộp được thu hoạch quanh năm, sau đó phân phối đi khắp các tỉnh thành, trở thành một sản phẩm nông nghiệp có giá trị kinh tế cao.
Câu chuyện về cây năn bộp là minh chứng rõ nét cho việc tận dụng và nâng tầm giá trị của các sản vật địa phương. Từ một loài cây bị coi là cỏ dại, nhờ sự sáng tạo và lao động của con người, năn bộp đã trở thành một món ăn đặc sản, góp phần làm phong phú thêm bản đồ ẩm thực Việt Nam và mang lại cuộc sống ấm no hơn cho nhiều người nông dân. Nó không chỉ là một món ăn, mà còn là biểu tượng của sự kiên cường, của sự chuyển mình vươn lên từ những gì giản đơn nhất.
