Nằm trong khu vực nhiệt đới ấm áp với hệ sinh thái đa dạng, các tỉnh miền Tây Nam Bộ không chỉ nổi tiếng với những cánh đồng lúa bạt ngàn hay những vườn cây ăn trái trĩu quả mà còn là "thủ phủ" của nhiều loài động vật đặc trưng. Trong số đó, rắn mối – một loài bò sát quen thuộc nhưng ẩn chứa nhiều điều thú vị – đã và đang trở thành một nguồn tài nguyên quý giá, không chỉ trong ẩm thực mà còn mở ra hướng đi kinh tế đầy tiềm năng cho người dân địa phương.
Vẻ ngoài có phần kỳ lạ của rắn mối thường khiến nhiều người lầm tưởng chúng với thằn lằn hay tắc kè. Thuộc họ Scincidae, rắn mối sở hữu thân hình thon dài với bốn chân nhỏ, mỗi chân có năm ngón. Dấu hiệu nhận biết đặc trưng nhất của chúng là lớp vảy đen bóng loáng cùng hai sọc đỏ chạy dọc hai bên hông từ đầu đến chân sau. Phần đầu rắn mối thuôn nhọn, khá giống với rắn, khiến không ít người giật mình khi nhìn thấy chúng thoăn thoắt bò qua những đám lá khô.
Tên gọi “rắn mối” xuất phát từ tập tính săn mồi đặc trưng của chúng. Món ăn khoái khẩu nhất của loài bò sát này chính là mối, loại côn trùng sống tập trung trong các gốc cây mục hoặc đám cỏ khô. Với chiếc lưỡi và khứu giác nhạy bén, rắn mối dễ dàng tìm kiếm thức ăn trong những môi trường sống lý tưởng này. Chúng thường xuất hiện nhiều nhất vào khoảng tháng mười một và tháng mười hai, thời điểm các đám cỏ khô hay gốc cây mục trở thành nơi cư ngụ lý tưởng của mối. Ngoài mối, thức ăn của chúng còn khá đa dạng, bao gồm các loài côn trùng nhỏ khác như dế, gián, cào cào hay sâu bọ.
Trước đây, rắn mối chỉ là một món ăn dân dã, thường xuất hiện trong các bữa cơm bình dị của người dân miền Tây. Bắt rắn mối trở thành một công việc quen thuộc của người dân, đặc biệt là trẻ em, trong những buổi chiều hè. Thịt rắn mối, với hương vị thơm ngon và giá trị dinh dưỡng cao, đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều món ăn độc đáo.
Khác với vẻ ngoài có phần khiến nhiều người e ngại, thịt rắn mối lại được đánh giá cao về chất lượng. Thịt chúng trắng, mềm ngọt, ít chất béo nhưng lại giàu protein, vitamin và khoáng chất. Từ nguồn nguyên liệu này, người dân đã sáng tạo ra nhiều món ăn mang đậm dấu ấn văn hóa ẩm thực Nam Bộ. Trong số đó, rắn mối nướng mọi là cách chế biến đơn giản nhưng giữ trọn vẹn hương vị tự nhiên nhất của loài vật này. Rắn mối sau khi làm sạch được nướng trực tiếp trên lửa than, lớp da căng bóng, thịt chín mềm ngọt và tỏa ra hương thơm đặc trưng. Món ăn này thường được dùng kèm với muối tiêu chanh hoặc nước mắm me, tạo nên sự hài hòa giữa vị ngọt của thịt, vị chua của chanh và vị cay của ớt.
Một món ăn khác cũng không kém phần hấp dẫn là rắn mối xào sả ớt. Sự kết hợp giữa vị cay nồng của ớt, hương thơm nồng nàn của sả và độ dai ngọt tự nhiên của thịt rắn mối tạo nên một món ăn kích thích vị giác, rất phù hợp cho những bữa tiệc gia đình hoặc các buổi gặp gỡ bạn bè.
Ngoài ra, rắn mối còn được chế biến thành nhiều món ăn khác như chả băm, làm nhân bánh xèo hay nấu cháo. Cháo rắn mối được xem là một món ăn tẩm bổ, đặc biệt tốt cho người lớn tuổi, người mới ốm dậy hoặc trẻ em suy dinh dưỡng, còi xương.
Giá trị ẩm thực và dinh dưỡng của rắn mối đã dần được khẳng định, đưa món ăn này từ một sản vật bình dân trở thành một đặc sản cao cấp. Ngày nay, rắn mối xuất hiện trong thực đơn của các nhà hàng, quán ăn sang trọng với mức giá lên đến vài trăm nghìn đồng mỗi kilogram, một điều hiếm ai có thể nghĩ đến cách đây vài năm.
Sự chuyển mình từ món ăn dân dã thành đặc sản không chỉ giúp nâng cao giá trị của rắn mối mà còn mở ra một hướng đi kinh tế mới cho người dân nông thôn, đặc biệt là ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long. Nhiều năm qua, nghề nuôi rắn mối đã trở thành một mô hình làm giàu hiệu quả, giúp nhiều hộ gia đình thoát nghèo và vươn lên ổn định cuộc sống.
Rắn mối là loài vật dễ nuôi, chi phí đầu tư ban đầu thấp và mang lại hiệu quả kinh tế cao. Chúng có khả năng sinh sản nhanh, ít mắc bệnh và nguồn thức ăn lại dễ kiếm, chủ yếu là các loại côn trùng như dế, gián, sâu bọ hoặc thức ăn công nghiệp. Mỗi năm, một hộ nuôi rắn mối có thể xuất bán hàng nghìn con giống hoặc hàng tấn rắn thương phẩm ra thị trường.
Giá bán rắn mối thương phẩm dao động từ 200.000 đến 350.000 đồng/kg tùy thời điểm, trong khi giá rắn mối giống cũng đạt từ 15.000 đến 30.000 đồng/con. Với mức giá này, nhiều hộ gia đình có thể đạt thu nhập ổn định từ 15 đến 25 triệu đồng mỗi tháng. Mô hình này không chỉ giúp người dân tận dụng được nguồn lao động nhàn rỗi mà còn tạo ra một nguồn thu nhập bền vững, đóng góp vào sự phát triển kinh tế chung của địa phương.
Theo kinh nghiệm dân gian và các nghiên cứu sơ bộ, thịt rắn mối không chỉ ngon mà còn rất bổ dưỡng. Hàm lượng protein cao cùng lượng chất béo thấp khiến loại thịt này trở thành lựa chọn lành mạnh cho nhiều chế độ ăn. Ngoài ra, thịt rắn mối còn chứa nhiều loại vitamin và khoáng chất cần thiết, giúp bồi bổ cơ thể, tăng cường sức khỏe.
Người miền Tây tin rằng thịt rắn mối có tác dụng bổ tỳ vị, cải thiện hệ tiêu hóa, giảm tình trạng mệt mỏi và đặc biệt tốt cho người lớn tuổi. Món cháo rắn mối thường được sử dụng như một bài thuốc dân gian giúp bồi bổ cho người suy nhược, khó lên cân.
Sự phát triển của nghề nuôi rắn mối không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu thụ ngày càng tăng mà còn góp phần giảm áp lực khai thác trong tự nhiên, bảo vệ nguồn tài nguyên bản địa. Có thể nói, câu chuyện của rắn mối là minh chứng cho sự linh hoạt và sáng tạo của người Việt trong việc tận dụng nguồn lợi thiên nhiên để phát triển kinh tế và gìn giữ những nét đẹp văn hóa truyền thống. Từ một loài bò sát quen thuộc, rắn mối đã trở thành một biểu tượng ẩm thực và kinh tế mới, mang lại cuộc sống ấm no hơn cho nhiều người dân miền Tây sông nước.
