An Giang - vùng đất miền Tây Nam Bộ nổi tiếng với văn hóa ẩm thực phong phú vẫn còn lưu giữ nhiều món bánh truyền thống gắn liền với đời sống của người dân địa phương. Tuy nhiên, có một loại bánh cầu kỳ, nghe tên đã lạ, bắt tay thực hiện thì tốn nhiều giờ đồng hồ và đang đứng trước nguy cơ biến mất vì thất truyền đó là bánh họng xôi.
Bánh họng xôi (bánh bông bần) là một trong những món bánh dân gian của miền Tây. Không chỉ sở hữu tên gọi lạ tai, gợi sự tò mò, mà loại bánh này còn được tạo hình thủ công vô cùng cầu kỳ, ấn tượng. Từng xuất hiện thường xuyên trong các dịp lễ truyền thống, nhưng nay bánh họng xôi ngày càng hiếm có, khó tìm.
Món bánh này vốn được bày trong mâm cỗ cúng hoặc dọn ra tiếp khách như một cách thể hiện sự hiếu khách, tinh tế của người miền Tây. Cắn một miếng, lớp vỏ dẻo mịn hòa cùng vị béo của dừa, bùi của đậu, ngọt thanh từ đường thốt nốt - đặc sản An Giang khiến thực khách khó lòng quên.
Khi nghe tên “bánh họng xôi”, nhiều du khách đã phải tò mò: “Họng xôi” nghĩa là gì? Theo các bậc cao niên ở An Giang, tên gọi này xuất phát từ hình dáng chiếc bánh tròn nhỏ, ở giữa có phần rỗng tựa như một “họng” để chứa nhân xôi hoặc đậu. Bánh thường được làm từ gạo nếp ngon xay mịn, trộn với nước cốt dừa béo ngậy và một chút muối để dậy vị. Khi chín, bánh căng bóng, mềm mượt, ở giữa được khoét một khoảng tròn nhỏ để cho phần nhân xôi nếp thơm dẻo, hoặc đậu xanh đánh nhuyễn vàng ươm.
Với dáng hình tinh xảo, bánh họng xôi không thể trông cậy vào khuôn đúc mà chỉ có thể ra đời từ đôi tay khéo léo của người thợ. Họ kiên nhẫn cảm nhận độ mềm, dẻo của khối bột, cảm nhận thời khắc bột đạt độ mềm vừa đủ để xoay, vuốt, lật trở, tạo nên từng cánh hoa mảnh mai mà không sứt mẻ. Những bàn tay in hằn dấu thời gian ấy cũng là đôi tay tỉ mỉ chọn lựa bột mì, bột mì khoảnh (bột năng), cân chỉnh từng giọt nước cốt dừa, độ ngọt tất cả theo một công thức bí truyền được gìn giữ qua năm tháng.
Quá trình tạo hình cực kỳ kỳ công của các nghệ nhân.
Khâu nướng bánh cũng là một nghệ thuật đòi hỏi sự tỉ mỉ không kém. Ngày trước, người thợ dùng nồi gang lót một lớp cát ở đáy, than hồng phủ trên nắp, tạo nguồn nhiệt trên dưới cân bằng. Mỗi mẻ bánh đều cần được canh chuẩn từng khoảnh khắc để vỏ ngoài chín vàng, còn phần nhân trắng muốt bên trong bung nở đều như những cánh hoa.
Khi bánh đã chín, công đoạn tô vẽ, “thổi hồn” cho những chiếc bánh bắt đầu. Người thợ nhẹ nhàng rắc lên mặt bánh lớp đường tán mịn, pha chút phẩm màu và vài giọt chanh, rồi để cho khô tự nhiên. Khi lớp đường se lại, những hạt óng ánh trở thành nhụy hoa, khiến chiếc bánh dân dã bỗng khoác lên vẻ rực rỡ, bắt mắt khó cưỡng.
Đến nay loại bánh này đứng trước nguy cơ thất truyền do các nghệ nhân thực hiện cũng đã ở tuổi xế chiều, con cháu thì lại không còn theo đuổi nghề làm bánh truyền thống.
Ngày xưa, bánh họng xôi thường xuất hiện trong dịp Tết Nguyên đán, đám giỗ lớn hay lễ hội ở làng quê An Giang. Trẻ con háo hức ngồi chờ mẻ bánh mới ra lò để được ăn nóng hổi, còn người lớn thì chuẩn bị từng rổ bánh đẹp đẽ đem biếu họ hàng. Với nhiều gia đình, đây là món quà Tết không thể thiếu, vừa ngon vừa gửi gắm lời chúc sum vầy.
Thế nhưng, theo thời gian, nhịp sống hiện đại và sự xuất hiện của nhiều món ăn mới khiến bánh họng xôi dần vắng bóng. Người biết làm thì ít, người còn kiên nhẫn làm theo cách truyền thống lại càng hiếm. Ở tỉnh An Giang hiện nay, chỉ còn vài hộ ở Chợ Mới và Tân Châu lưu giữ nghề này, chủ yếu phục vụ đặt hàng trước các dịp đặc biệt.
Nếu có dịp đến An Giang, du khách nên thử món bánh truyền thống này vì hương vị mộc mạc, dịu ngọt từ nguyên liệu thiên nhiên sẽ mang đến trải nghiệm ẩm thực thú vị.
Với du khách, thưởng thức bánh họng xôi không chỉ là trải nghiệm ẩm thực mà còn là hành trình khám phá một nét văn hóa lâu đời. Nếu có dịp ghé An Giang để khám phá rừng tràm Trà Sư, hành hương ở núi Bà Chúa Xứ, khám phá đồi Tức Dụp… thì hãy thử món bánh truyền thống này bạn sẽ cảm nhận được sự dân dã, hương vị mộc mạc nhưng không kém phần tinh tế, kỳ công của những người thợ đã đặt tâm huyết trong từng mẻ bánh.
Hiện tại, ở các khu chợ truyền thống ở An Giang vẫn sẽ nhìn thấy bóng dáng của bánh họng xôi. Hoặc du khách có thể nhờ chủ homestay, khách sạn, dịch vụ lưu trú ở vùng đất này để hỗ trợ tìm kiếm và thưởng thức loại bánh đặc trưng của vùng Thất sơn.
