Êch òn là một loại động vật lưỡng cư có vẻ ngoài khá "kỳ lạ" nhưng lại được đồng bào dân tộc Chăm ở Ninh Thuận chế biến thành món ngon độc đáo. Những câu chuyện về ếch òn không chỉ dừng lại ở sự hiếu kỳ của thực khách mà còn mở ra một góc nhìn sâu sắc về văn hóa ẩm thực truyền thống, sự hòa quyện giữa thiên nhiên và con người, cũng như những vấn đề cần suy ngẫm về bảo tồn và tiêu thụ bền vững.
Theo những người dân bản địa, đặc biệt là cộng đồng người Chăm sinh sống tại Ninh Thuận, mùa săn ếch òn bắt đầu khi những cơn mưa đầu mùa đổ xuống vào khoảng tháng 5, tháng 6. Cứ sau mỗi cơn mưa tầm tã, thấm vào lớp đất cát tơi xốp, người ta lại nghe thấy tiếng kêu đặc trưng, rền vang của loài ếch này. Tiếng kêu ấy như một dấu hiệu báo hiệu mùa săn bắt ếch òn duy nhất trong năm đã đến. Lúc này, những cá thể ếch òn với thân hình tròn vo, phần bụng phình to đặc trưng và lớp da được bao phủ bởi một lớp nhầy nhơn nhớt sẽ ngoi lên khỏi hang để kiếm mồi, giao phối và đẻ trứng.
Ếch òn là loài động vật lưỡng cư thường sinh sống trên đồi cát hoặc dưới chân núi, những nơi có địa hình đất cát tơi xốp. Thức ăn của chúng chủ yếu là các loại côn trùng có cánh bay tầm thấp như mối. Mặc dù vẻ ngoài có phần không mấy bắt mắt, thậm chí có thể khiến nhiều người e dè, nhưng ếch òn từ lâu đã trở thành một nguyên liệu quý trong văn hóa ẩm thực của người Chăm. Loài ếch này được chia làm hai loại chính là ếch òn đá và ếch òn thường. Trong đó, ếch òn đá có kích thước nhỉnh hơn một chút do phần xương lớn hơn.
Giá trị của ếch òn không chỉ dừng lại ở phạm vi địa phương. Nếu như ở các chợ quê tại Ninh Thuận, giá của loại đặc sản này chỉ dao động trong khoảng 70.000-75.000 đồng/kg, thì khi được vận chuyển về các thành phố lớn như Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương hay Đồng Nai, mức giá có thể tăng vọt lên tới 250.000 đồng/kg.
Hình ảnh những con ếch òn, sau khi được làm sạch vẫn để nguyên cả da, được chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn đã xuất hiện dày đặc trên các nền tảng mạng xã hội. Các video, bài viết chia sẻ về việc ăn thử "món ếch lạ" này thu hút hàng triệu lượt xem. Những người đã từng nếm thử thì tấm tắc khen ngon, ca ngợi hương vị béo ngậy, độc đáo của chúng. Trong khi đó, những người chưa có dịp thưởng thức lại tỏ ra e ngại, thậm chí lắc đầu ngao ngán trước vẻ ngoài của món ăn. Sự đối lập này đã tạo nên một làn sóng thảo luận sôi nổi, càng khiến ếch òn trở thành một cái tên "nóng" trên bản đồ ẩm thực trực tuyến.
Thịt ếch òn được đánh giá là giàu đạm, xương mềm và có thể chế biến thành nhiều món ăn phong phú. Một trong những món ăn phổ biến và được ưa chuộng nhất là ếch òn nấu canh chua lá me non. Để chế biến món này, ếch òn sau khi được làm sạch lớp nhớt bằng muối, vẫn giữ nguyên bộ da, được xào thơm với hành tỏi phi. Nước dùng được tạo nên từ hỗn hợp giã nhuyễn của ớt sừng, đầu hành và muối hạt, sau đó thêm chút nước cốt me và lá me tươi. Khi nước sôi, ếch òn được cho vào và đun chín. Vị chua thanh của lá me non hòa quyện cùng vị béo ngậy đặc trưng của trứng ếch non trong bụng, tạo nên một hương vị khó quên.
Ngoài canh chua, ếch òn còn được chế biến thành nhiều món ngon khác như hấp chấm nước sốt, nướng trên than hoa chấm muối ớt, hoặc trộn gỏi. Món nướng than hoa đặc biệt được yêu thích bởi hương vị thơm lừng, lớp da giòn nhẹ và thịt mềm, ngọt. Cách chế biến đa dạng này không chỉ làm nổi bật hương vị tự nhiên của ếch òn mà còn cho thấy sự sáng tạo và khéo léo của người dân bản địa trong việc tận dụng những nguyên liệu sẵn có từ thiên nhiên.
Tuy nhiên, người chế biến cần lưu ý một số điểm quan trọng về an toàn thực phẩm. Bộ ruột của ếch òn chứa nhiều ký sinh trùng nên cần phải được loại bỏ hoàn toàn trước khi chế biến. Đồng thời, việc nấu chín kỹ là điều bắt buộc để đảm bảo sức khỏe, tránh những rủi ro tiềm ẩn khi ăn các món tái, sống.
Không chỉ là đặc sản của người Chăm ở Ninh Thuận, ếch òn còn là món ăn quen thuộc tại cao nguyên Khorat, khu vực đông bắc Thái Lan, với cách chế biến tương đồng. Điều này cho thấy sự giao thoa văn hóa ẩm thực giữa các vùng miền, quốc gia, nơi những món ăn truyền thống mang tính bản địa được yêu thích.
Việc ếch òn trở thành một trào lưu ăn uống trên mạng xã hội đặt ra nhiều vấn đề đáng suy ngẫm. Món ăn này, tương tự như đuông dừa, nhộng ong rừng, da trâu hay thắng cố, đều là những món truyền thống của các dân tộc thiểu số, nay được số đông biết đến và thử nghiệm. Tuy nhiên, cùng với sự nổi tiếng, câu hỏi về việc bảo tồn và tiêu thụ bền vững cũng được đặt ra. Nhu cầu ngày càng tăng có thể dẫn đến việc săn bắt quá mức, gây ảnh hưởng đến hệ sinh thái và nguồn cung của loài ếch này. Dù ếch òn hiện chưa được xếp vào danh sách động vật có nguy cơ tuyệt chủng, nhưng việc tận diệt bất kỳ loài động vật hoang dã nào chỉ để phục vụ mục đích khoái khẩu đều là hành động đáng lên án.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và nhận thức về bảo vệ môi trường ngày càng được nâng cao, nhiều người, đặc biệt là giới trẻ, có xu hướng ủng hộ các trào lưu ẩm thực có chọn lọc, văn minh và bền vững hơn. Điều này có thể khiến cho sự "nóng sốt" của ếch òn mang tính thời vụ nhất định và không kéo dài. Tuy nhiên, nó cũng là một cơ hội để các địa phương quảng bá những nét văn hóa ẩm thực truyền thống một cách có trách nhiệm, cân bằng giữa việc khai thác du lịch và bảo tồn thiên nhiên, giúp món ăn "kỳ lạ" này tồn tại và phát triển một cách bền vững.
