Nếu đã từng lớn lên ở miền trung du Bắc Bộ, chắc hẳn ai cũng nhớ hình ảnh hàng cọ trải dài xanh mướt trên triền đồi. Cây cọ gắn bó với đời sống người dân không chỉ bởi bóng mát, lá làm mái lợp nhà, mà còn bởi những chùm quả nhỏ xinh, từng rụng đầy sân vào mỗi độ cuối thu, đầu đông. Ngày ấy, quả cọ thường bị bỏ mặc, chỉ có lũ trẻ tò mò nhặt về chơi hay ăn thử, còn người lớn ít mấy đoái hoài. Thế nhưng nay, loại quả “quê kiểng” một thời lại trở thành đặc sản hiếm, được săn lùng với giá cao, khiến nhiều người bồi hồi nhớ lại cả một miền ký ức tuổi thơ.
Cây cọ – biểu tượng của núi đồi và đời sống dân dã
Từ Phú Thọ, Yên Bái đến Thanh Hóa, Nghệ An, cọ hiện diện như một phần tất yếu của cảnh quan. Người ta trồng cọ để phủ xanh đồi trọc, chắn gió, giữ đất, và tận dụng mọi bộ phận: lá cọ lợp mái, gói bánh; cuống cọ làm chổi; thân cọ thành gỗ tạm. Quả cọ, tuy không ngọt ngào như nhãn, vải, nhưng lại mang một hương vị rất riêng – chát đậm, béo ngậy, thấm dần nơi đầu lưỡi.
Ngày xưa, cọ nhiều đến mức rụng đầy gốc cũng chẳng ai thèm nhặt. Người ta chỉ hái một ít để kho cá, kho thịt, còn lại để mặc cho lũ trẻ gom về nghịch ngợm. Cũng bởi vị chát khó ăn, nên quả cọ từng bị xếp vào dạng “quả phụ”, ít giá trị.
Quả cọ ngày xưa rụng đầy gốc không ai hái.
Bí quyết “ổm cọ” – khi quả chát hóa thành món ngon khó cưỡng
Người dân vùng trung du có một cách chế biến rất đặc trưng gọi là “ổm cọ”. Cọ chín sau khi rửa sạch được chần qua nước nóng khoảng 85–90°C, để vừa mềm vừa giữ nguyên hương vị. Khi ấy, lớp thịt vàng óng bao quanh hạt trở nên bùi, ngậy, giảm hẳn vị chát. Cắn một miếng cọ “ổm”, người ta thấy như cả núi rừng ùa về trong miệng – mộc mạc, đậm đà mà khó nhầm lẫn với bất kỳ loại quả nào khác.
Không chỉ ăn vặt, quả cọ còn có thể kho cá rô, nấu cùng thịt ba chỉ hay làm dưa cọ muối để dành cho ngày Tết. Vị béo của cọ hòa quyện cùng nước kho ngọt, tạo nên một phong vị rất riêng mà người con xa quê vẫn nhắc hoài.
Từ bị lãng quên đến đặc sản khan hiếm, là món ăn gợi cả tuổi thơ
Khoảng hơn một thập kỷ trở lại đây, nhiều diện tích cọ bị chặt bỏ để thay bằng cây kinh tế khác như keo, bạch đàn, cam bưởi. Cây cọ dần thưa thớt, mùa quả cũng ngắn, khiến cọ trở nên hiếm hoi. Nếu như trước kia, quả rụng chẳng ai nhặt, thì nay ra chợ quê cũng khó mua, thậm chí còn được rao bán rầm rộ trên mạng xã hội.
Giá cọ hiện dao động 60.000 – 70.000 đồng/kg, riêng loại cọ nếp tuyển chọn có thể lên tới 100.000 – 110.000 đồng/kg. Nhiều người phải đặt hàng trước cả tuần, bởi sợ hết mùa là mất cơ hội. Cũng bởi khan hiếm, cọ giờ đây không chỉ là món ăn, mà còn trở thành “quà quê” được người thành phố săn tìm, làm quà biếu bạn bè hay để gợi nhớ hương vị xưa cũ.
Nay lại được tìm mua để gợi nhớ về hương vị tuổi thơ.
Đối với nhiều người, nhắc đến quả cọ là nhắc đến những buổi chiều đầu đông, trẻ con xúm lại quanh mẹ để chờ bát cọ “ổm” nóng hổi, vừa ăn vừa xuýt xoa. Mùi thơm ấy gợi nhớ mái nhà tranh, bếp lửa rực hồng, những ngày tháng bình dị không còn trở lại.
Ngày nay, giữa nhịp sống hối hả, quả cọ trở thành “chiếc vé thời gian”, đưa con người tìm lại một chút hồn quê. Nó không chỉ có giá trị ẩm thực, mà còn mang trong mình cả văn hóa, ký ức và niềm thương của bao thế hệ.
Quả cọ chứa chất béo thực vật, protein, canxi, giúp bổ sung dinh dưỡng nếu ăn điều độ. Người dân thường phân biệt cọ nếp (thịt mềm, bùi ngậy, hiếm hơn) và cọ tẻ (chát nhiều, thường dùng kho cá). Ngoài ăn “ổm”, quả cọ còn được muối chua, làm nhân bánh dầy, hay kết hợp với thịt, cá tạo thành món ăn đặc trưng vùng trung du.
