Núi rừng Việt Nam là nơi sinh trưởng của nhiều loại cây trái tự nhiên, mang hương vị độc đáo mà ít người từng biết đến. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, nhu cầu tìm kiếm những loại thực phẩm sạch, không hóa chất và mang lại trải nghiệm mới mẻ cho vị giác ngày càng tăng, các loại trái cây rừng trở thành lựa chọn được nhiều người săn đón. Trong số đó, quả bứa rừng ở Quảng Ngãi nổi bật như một loại đặc sản gắn liền với đời sống ẩm thực và ký ức tuổi thơ của người dân địa phương.
Về hình dáng, quả bứa có nét tương đồng với trái măng cụt nên thường được gọi là “măng cụt rừng”. Quả có dạng tròn nhỏ, vỏ dày, khi non màu xanh, đến lúc chín chuyển vàng cam rực rỡ. Bên trong là phần ruột được chia thành nhiều múi mọng nước, vừa đẹp mắt vừa hấp dẫn. Người ăn có thể dùng dao tách vỏ một cách gọn gàng hoặc đơn giản hơn là bóc bằng tay, tận hưởng vị chua ngọt lan tỏa dần trong khoang miệng.
Quả bứa được phân thành hai loại chính. Loại đầu tiên là bứa tháp, quả to, mọng, ruột ngọt gần giống măng cụt, thường được ăn trực tiếp. Loại thứ hai là bứa găng, quả nhỏ, vị chua rõ rệt, được dùng phổ biến trong chế biến món ăn, đặc biệt là nấu canh chua hoặc ngâm rượu. Bứa găng tuy không ngọt như bứa tháp nhưng lại tạo nên vị chua thanh rất đặc trưng, khó có loại trái cây nào thay thế.
Người dân Quảng Ngãi thường chế biến bứa theo nhiều cách khác nhau. Bứa tươi khi chín có thể ăn ngay, vừa chua vừa ngọt, để lại dư vị khó quên. Với những người chưa quen, vỏ bứa có thể tạo cảm giác chát nơi đầu lưỡi, nhưng chỉ cần nhai thêm vài múi, vị ngọt dịu và chua thanh sẽ nhanh chóng cân bằng vị giác. Ngoài ăn trực tiếp, bứa còn được dùng trong chế biến các món ăn hằng ngày. Chỉ cần một hoặc hai quả bứa tươi là đã đủ làm nồi canh cá thêm phần hấp dẫn. Đặc biệt, bứa đảo – loại mọc ở vùng ven biển đảo – rất hợp để nấu các món canh chua hải sản, tạo nên hương vị hài hòa giữa vị mặn mòi của biển và vị chua dịu từ rừng núi.
Ngoài việc sử dụng tươi, người dân Quảng Ngãi còn có cách chế biến để bảo quản bứa dùng quanh năm. Sau khi thu hái, quả được tách vỏ, lấy phần ruột, cắt làm đôi hoặc ba, phơi dưới nắng trong khoảng một đến hai ngày cho đến khi khô lại và chuyển màu nâu đen. Bứa khô có hình thức không bắt mắt nhưng lại mang hương vị đậm đà đặc trưng. Khi dùng nấu canh hoặc lẩu hải sản, chỉ cần vài lát bứa khô đã đủ tạo vị chua thanh, càng đun lâu vị chua càng dịu và sâu, khác hẳn với những loại quả chua khác vốn thường để lại cảm giác gắt nơi cổ họng.
Thời điểm bứa chín rộ thường rơi vào khoảng tháng 9 âm lịch hằng năm. Khi ấy, giữa những tán cây xanh, những chùm quả vàng tươi hiện ra nổi bật, tạo nên cảnh quan núi rừng vô cùng sinh động. Người dân địa phương thường rủ nhau vào rừng hái bứa, vừa để ăn, vừa để bán cho khách qua đường hoặc gửi đi các tỉnh. Đối với trẻ em ở vùng núi, quả bứa từng là món quà vặt quen thuộc. Sau giờ tan học, các em thường rủ nhau trèo cây hái bứa hoặc dùng gậy khều xuống. Vị chua ngọt của những múi bứa đã trở thành một phần ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ.
Giá trị của quả bứa không chỉ nằm ở hương vị mà còn ở lợi ích sức khỏe. Bứa chứa nhiều vitamin C, hỗ trợ tăng cường sức đề kháng. Theo kinh nghiệm dân gian, quả bứa còn được dùng trong điều trị một số bệnh như viêm loét dạ dày, dị ứng, mẩn ngứa, hay các vấn đề tiêu hóa. Chính vì vậy, từ lâu bứa đã được coi là một loại dược liệu quý trong đời sống của người dân miền Trung.
Trước đây, cây bứa mọc khá nhiều, chỉ cần ra rìa rừng cũng dễ dàng tìm thấy. Tuy nhiên, theo thời gian, diện tích rừng tự nhiên bị thu hẹp, nhiều khu vực bị thay thế bởi keo và bạch đàn nên cây bứa ngày càng hiếm. Hiện nay, bứa chỉ còn xuất hiện rải rác trong những cánh rừng sâu, khiến loại quả này trở thành sản vật có giá trị.
Khoảng đầu mùa thu, nếu ghé Quảng Ngãi, đặc biệt là huyện Trà Bồng, du khách dễ dàng bắt gặp những gánh hàng rong bán bứa ven đường. Giá bứa tươi dao động từ 25.000 đến 30.000 đồng/kg, tùy thời điểm. Vào chính vụ, bứa rộ nhiều và giá mềm hơn, nhưng do nhu cầu ngày càng tăng nên loại quả này nhanh chóng được tiêu thụ hết. Trong những năm gần đây, bứa rừng còn xuất hiện trên các sàn thương mại điện tử với mức giá trung bình khoảng 40.000 đồng/kg, phục vụ nhu cầu của người tiêu dùng ở xa.
Bên cạnh việc ăn tươi, người tiêu dùng ở thành phố còn ưa chuộng bứa để chế biến đồ uống. Ruột bứa có thể ngâm với đường để tạo siro, pha nước giải khát chua ngọt tự nhiên. Một số người còn ngâm bứa với rượu, tạo nên thức uống có hương vị riêng biệt. Các chị em yêu thích trái cây chua thường đặt mua số lượng lớn, từ 5 đến 10kg, để vừa ăn vừa chế biến. Thậm chí, có khách hàng đặt trước cả khi mùa bứa chưa bắt đầu, cho thấy sức hút đặc biệt của loại quả này.
Không chỉ là món quà vặt gắn liền với ký ức tuổi thơ, quả bứa ngày nay đã trở thành một đặc sản góp phần quảng bá hình ảnh Quảng Ngãi. Sự kết hợp giữa yếu tố thiên nhiên, ẩm thực và dược liệu khiến loại quả này ngày càng được quan tâm. Dù không rực rỡ như những loại trái cây phổ biến khác, bứa rừng lại mang trong mình hương vị chân chất của núi rừng, trở thành điểm nhấn trong hành trình khám phá đặc sản miền Trung.
Khi du khách đặt chân đến Quảng Ngãi vào mùa thu, hình ảnh những chùm bứa vàng xen lẫn màu xanh của núi rừng không chỉ gợi cảm giác trong lành mà còn khẳng định một nét đặc sắc ẩm thực độc đáo, đang từng bước trở thành biểu tượng mới trong văn hóa ẩm thực Việt Nam.
