cà phê là thức uống phổ biến ở nước ta. Để có cà phê bột, người ta đem rang hạt của quả cà phê rồi xay nhuyễn, ngày nay còn có loại được chế biến thành bột tan trong nước. Trong quá trình rang, một lượng nước bay hơi (khoảng 18%), đường có trong hạt bị caramel hóa làm hạt cà phê sậm màu thành nâu đen; đồng thời, sự biến đổi hóa học làm cà phê có mùi vị rất đặc biệt mà nhiều người mô tả là quyến rũ.
Gây hưng phấn, tạo sảng khoái
Người uống cà phê không những được thưởng thức mùi vị thơm, gây sảng khoái mà còn được kích thích hoạt động trí óc. Tác dụng gây hưng phấn của cà phê là do chứa các hợp chất mà thành phần cơ bản là caffein, với hàm lượng khoảng 0,7%-2%. Caffein là chất có tác dụng kích thích hệ thần kinh trung ương, làm cho tỉnh táo, kích thích khả năng làm việc, nhất là làm việc bằng trí óc, tăng cường hoạt động cơ và sự phối hợp hoạt động.
Ai quen uống cà phê cũng thấy phấn chấn khi có một ly vào buổi sáng. Để đối phó cơn buồn ngủ khi cần làm việc đêm, một ly cà phê đen đậm đối với nhiều người được xem là biện pháp hiệu quả.
Caffein cũng là thành phần của nhiều thuốc trị cảm, đau nhức, giúp tăng cường tác dụng giảm đau của paracetamol, aspirin hoặc làm giảm tác dụng gây buồn ngủ của thuốc kháng histamin trị dị ứng.
Những điều bất lợi
Uống cà phê cũng có những bất lợi. Caffein có tác dụng trên hệ thần kinh trung ương và cả trên tim mạch. Vì vậy, ở một số người, uống cà phê sẽ làm tim đập nhanh hơn, nhức đầu, run tay, cảm thấy bất an. Vì thế, những người bị rối loạn tim mạch nên cẩn thận, nếu thấy bị ảnh hưởng xấu thì không nên uống cà phê.
Uống cà phê với liều lượng vừa phải là tốt nhất Ảnh: HOÀNG TRIỀU
Caffein có tác dụng lợi tiểu. Nếu uống cà phê ban đêm, ngoài việc khó ngủ do bị kích thích lại phải thức giấc đi tiểu do tác dụng lợi tiểu của caffein. Do tác dụng kích thích làm cho tỉnh táo của caffein, nên uống cà phê vào ban ngày mà buổi sáng là tốt nhất. Do cà phê chứa caffein - chất được xem là thuốc nên uống với liều lượng vừa phải là tốt nhất. Mỗi ngày uống 1 tách (khoảng 200 ml) là tốt, nhiều hơn thì chỉ nên 2-3 tách chia đều sáng, chiều.
Có người thích uống cà phê không đường, sữa để tận hưởng vị đắng và mùi vị đặc biệt của nó. Ngược lại, có người thích uống cà phê với đường hoặc sữa. Cách nào cũng tốt cả, miễn sao phù hợp với điều kiện của mình. Chẳng hạn, người bị bệnh đái tháo đường nếu uống cà phê không hoặc với đường nhân tạo (như aspartame) thì rất tốt; người đang cần nhiều năng lượng thì nên uống cà phê với đường hoặc sữa.
Caffein có thể gây tương tác với một số dược phẩm như làm mất tác dụng của thuốc an thần gây ngủ. Một số kháng sinh fluoroquinolon (như ofloxacin) uống chung với cà phê sẽ làm tăng tác dụng kích thích quá đáng của caffein (làm tim đập nhanh, khó chịu, mệt - khiến có người lầm tưởng là bị ngộ độc). Vì vậy, nên tránh uống cà phê chung với thuốc.
Do không tổ chức việc học tập, nghỉ ngơi hợp lý nên một số bạn trẻ gần tới ngày thi mới học dồn, học nén và uống cà phê thật đậm, mong có sự tỉnh táo để thức đêm “gạo” bài. Nên lưu ý rằng mệt mỏi, buồn ngủ là dấu hiệu cần thiết cho biết cơ thể cần nghỉ ngơi, ngủ đủ. Dùng cà phê để tỉnh táo với cặp mắt mở thao láo chỉ là sự đánh lừa, thực chất cơ thể vẫn mệt mỏi. Dùng cà phê để thức đêm nếu lâu dài rất có hại cho sức khỏe, nhất là với trí não. Vì vậy, các bạn trẻ không nên lạm dụng cà phê để thức đêm học thi trong thời gian dài.
Coi chừng các chất độc hại
Cà phê hấp dẫn người uống không chỉ vì tác dụng của caffein mà còn do có mùi vị đặc biệt. Không ít người bán cà phê đã thêm các chất, hương liệu trong quá trình chế biến (cà phê thật thì ít mà bột bắp rang trộn vào thì nhiều) để tạo nên vị đắng, bọt nhiều, có mùi vị đặc biệt nhằm hấp dẫn người uống. Những thứ ấy có thể gây hại.
Có quán đã trộn hóa chất sodium lauryl sulfate vào cà phê để giúp tạo nhiều bọt. Khổ nỗi, đây là hóa chất sử dụng trong ngành dược làm tá dược nhũ hóa nhưng hiếm dùng và phải dùng thật đúng liều. Sodium lauryl sulfate là chất độc nếu dùng quá liều (được xác định tử liều LD50 - liều làm chết 50% số chuột thí nghiệm là 1 g/kg chuột). Nếu dùng chất độc hại này cho vào cà phê thì thật nguy hiểm vì người ta có thể dùng hóa chất công nghiệp lẫn vô số tạp chất độc và liều dùng thì vô chừng.
Nhiều người uống cà phê chỉ cảm thấy ngon khi có vị rất đắng. Do vậy, có quán đã dùng thuốc ký ninh (quinine) trộn vào cà phê để tạo đắng. Quinine là thuốc trị sốt rét, nhiều người đã dùng để tự tử (diễn viên Lê Công Tuấn Anh nổi tiếng trước đây là một nạn nhân) vì khoảng trị liệu rất hẹp, liều trị liệu và liều độc rất gần nhau, quá liều một chút là gây tử vong. Thế mà nhiều kẻ lại dùng quinine pha vào cà phê để tăng vị đắng hấp dẫn!
Caffein có tác dụng kích thích, làm tăng tiết axít dịch vị. Vì vậy, nên tránh uống cà phê lúc bụng rỗng để bảo vệ niêm mạc dạ dày. Uống cà phê vào buổi sáng mà không ăn điểm tâm cũng có thể gây hại cho sức khỏe.
