XEM VIDEO: "Vua hề chèo" Mạnh Tuấn cùng gia đình trong chương trình Gặp nhau cuối tuần 2001.NSND Trần Mạnh Tuấn
“Vua hề chèo” đất Bắc - người thầy của nhiều nghệ sĩ lớn, cha ruột NSND Minh ThuTrong làng chèo Việt Nam, có một cặp cha con đều được phong là NSND. Thậm chí, người con rể cũ của ông cũng là nghệ sĩ chèo nổi tiếng. Đó là NSND Trần Mạnh Tuấn và con gái - NSND Minh Thu. Sinh năm 1929 tại thôn Sơn, xã Hạp Lĩnh, Tiên Du (Bắc Ninh), NSND Mạnh Tuấn tên thật là Nguyễn Đức Thỉnh được coi là một trong những “cây đa, cây đề” của nghệ thuật chèo Việt Nam.
Ông sinh ra trong một gia đình nghèo khó, mẹ mất khi ông chưa tròn 3 tháng tuổi. Từ năm 8 tuổi, cậu bé đã phải đi ở đợ, sống trong cảnh thường trực lo sợ đòn roi. Nhưng chính tuổi thơ đầy thiếu thốn ấy lại hun đúc nên niềm say mê mãnh liệt với nghệ thuật chèo. Mỗi khi có gánh hát về làng, cậu thường lén trốn đi xem, rồi đêm muộn không dám gõ cửa nhà chủ, phải rúc vào đống rơm ngủ.
NSND Trần Mạnh Tuấn - bố ruột NSND Minh Thu là “cây đa, cây đề” của nghệ thuật chèo Việt Nam.
Khi toàn quốc kháng chiến nổ ra, chàng trai Mạnh Tuấn khi ấy hăng hái làm liên lạc cho du kích, đồng thời xin nhận vai trò văn nghệ. Nhờ có năng khiếu diễn xướng, ông trở thành hạt nhân của đội văn công địch hậu, gieo mầm cho sự nghiệp nghệ thuật sau này. Đến năm 1952, ông chính thức gia nhập đoàn hát.
Lúc ấy, vóc dáng gầy gò và giọng hát chưa nổi bật khiến ông chỉ được giao công việc bảo quản đạo cụ, hiếm khi có vai diễn. Không cam chịu, Mạnh Tuấn miệt mài tự học, tập đánh trống, học làn điệu chèo. Cơ duyên gặp được hai nghệ sĩ nổi tiếng Năm Ngũ và Tư Liên đã đưa ông đến với sân khấu chuyên nghiệp qua vai phụ trong vở Tấm Điền.
Từ những vai diễn nhỏ, ông dần khẳng định bản thân và trở thành một kép chính nổi tiếng. Cái duyên trời cho, cộng hưởng giữa “thanh” và “sắc”, cùng sự tập luyện nghiêm túc đã đưa NSND Mạnh Tuấn lên đến đỉnh cao. Ông đặc biệt thành công với các vai hề - từ hề gậy, hề mồi, đến những nhân vật hề dân dã vừa hài hước vừa ẩn chứa triết lý cuộc đời. Những vai diễn như cụ Sửu (Con trâu hai nhà), hề Thìn (Tấm Cám), anh Phởn (Đường đi đôi ngả), hay cụ Mãng, thầy bói trong Quan Âm Thị Kính… đã làm nên danh hiệu “Vua hề chèo” mà khán giả và đồng nghiệp ưu ái trao tặng.
Ông còn từng diễn trong Gặp nhau cuối tuần hay phim Đất và người.
Không chỉ tỏa sáng trên sân khấu, NSND Mạnh Tuấn còn là một người thầy tận tâm. Ông đào tạo nhiều thế hệ học trò, trong đó 3 cái tên tiêu biểu là NSND Quốc Trượng, NSND Quốc Anh và đặc biệt là NSƯT Xuân Hinh. Xuân Hinh từng nói với lòng kính trọng: “Con người ta ai cũng có cha có mẹ, có người thầy trong đời. Với tôi, NSND Mạnh Tuấn là người thầy quan trọng nhất, người dạy tôi những vai hề chèo từ thuở đầu tiên để tôi biết hát, biết diễn, hiểu ngôn ngữ văn hóa dân gian để đứng vững trên sân khấu”.
Cũng bởi sự gắn bó nghề và đời, mối quan hệ thầy - trò còn trở thành mối duyên gia đình. Ông từng gả con gái - NSND Minh Thu cho chính học trò cưng Quốc Anh, tạo nên một câu chuyện nối dài giữa nghệ thuật và tình thân. Dù sau này cuộc hôn nhân của Minh Thu và Quốc Anh không trọn vẹn, điều đó vẫn khắc sâu trong ký ức giới chèo như một dấu ấn đặc biệt.
NSƯT Xuân Hinh, NSND Quốc Anh là những học trò rất thành công của "Vua hề chèo" Mạnh Tuấn.
Sự nghiệp đồ sộ của “vua hề chèo” còn lan tỏa sang màn ảnh. Vai Thống Biệu trong phim Đất và người khiến ông ghi dấu ấn sâu đậm với khán giả truyền hình cả nước. Suốt đời cống hiến, ông được trao nhiều huy chương, từ Huy chương Vàng Hội diễn Sân khấu, Huy chương Kháng chiến chống Pháp hạng Nhất, cho tới danh hiệu NSND - một trong những nghệ sĩ được phong tặng sớm nhất trong giới chèo.
Vào ngày 9/4/2003, NSND Mạnh Tuấn trút hơi thở cuối cùng ở tuổi 75. Ông để lại cho nền nghệ thuật chèo Việt Nam hàng chục vai diễn bất hủ, cùng một thế hệ học trò tiếp nối ánh đèn sân khấu. Đặc biệt, ông còn để lại “ngọn lửa” yêu nghề cho cô con gái cả Minh Thu - người cũng trở thành một NSND đình đám xứ Kinh Bắc.
NSND Minh Thu nối nghiệp cha, tài hoa nhưng lận đận đường tình duyênSinh năm 1961 trong gia đình có 7anh chị em đều gắn bó với nghệ thuật chèo, NSND Minh Thu được thừa hưởng dòng máu nghệ thuật từ cha. Bà từng kể: “Âm nhạc chèo thấm vào máu tôi từ khi còn nằm trong bụng mẹ. Lớn lên trong khu tập thể Nhà hát Chèo, ngày ngày nghe cô chú tập luyện, tôi như được ‘ăn chèo, ngủ chèo’ từ nhỏ”.
Mới 14 tuổi, Minh Thu đã bắt đầu hát chèo. Ý thức được rằng là con gái của một nghệ sĩ nổi tiếng, bà nỗ lực học hành bài bản, không chỉ chèo mà còn hát dân ca, xẩm, quan họ. Nhờ vậy, bà có khả năng biến hóa linh hoạt ở nhiều loại hình, đạt tới đỉnh cao chuyên môn. Gương mặt đẹp, giọng hát chèo chuẩn mực với âm vực rộng - “cao mấy cũng tới, trầm mấy cũng xuống”, cùng khả năng múa và diễn xuất điêu luyện đã giúp Minh Thu thành công trong hàng loạt vai diễn.
NSND Minh Thu - nữ nghệ sĩ tài sắc làng chèo.
Trong sự nghiệp hơn 40 năm, bà ghi dấu ấn qua nhiều nhân vật: Thị Kính, Đào Liên, bà Trương Ba (Hồn Trương Ba, da hàng thịt), hay Hoàng hậu trong Nàng chúa ba. Đặc biệt, vai bà lão 80 tuổi trong vở Nỗi đau tình mẹ khi bà mới 40 tuổi khiến khán giả lẫn đồng nghiệp xúc động rơi nước mắt. Nghệ sĩ Minh Lý từng nhận xét: “Con bé Minh Thu này giỏi, bắt chước được tôi từng cái chấm, cái phẩy”.
Tuy sự nghiệp rực rỡ, đường tình duyên của Minh Thu lại không êm ả. Bà từng trải qua một cuộc hôn nhân tan vỡ trước khi đến với NSND Quốc Anh - học trò cưng của chính cha mình. Minh Thu và Quốc Anh cùng diễn trong nhiều vở chèo kinh điển, tạo nên cặp đôi nghệ thuật ăn ý. Bất chấp sự chênh lệch tuổi tác và sự phản đối ban đầu của gia đình, Quốc Anh vẫn quyết tâm đến với người con gái của “Vua hề chèo”. Hai người từng có gần 20 năm chung sống nhưng cuối cùng vẫn “đường ai nấy đi”. Khi thông tin chia tay được công bố, nhiều khán giả tiếc nuối bởi đây từng là một trong những cặp đôi vàng của làng chèo.
Bà từng có cuộc hôn nhân gần 20 năm với NSND Quốc Anh - học trò của cha mình.
Sau biến cố hôn nhân, NSND Minh Thu chọn bình yên làm điểm tựa. Bà từng chia sẻ: “Cuộc đời đã thử thách tôi với quá nhiều giông bão. Bây giờ tôi chỉ muốn được bình yên, có thời gian sang Ý chăm con, chăm cháu”. Tuy vậy, tình yêu nghệ thuật trong bà không bao giờ tắt. Ngoài công tác biểu diễn, nghệ sĩ Minh Thu còn là giảng viên, truyền dạy chèo cho nhiều thế hệ học trò, trong đó có cả những nghệ sĩ sau này trở thành NSND.
Không dừng lại trong nước, bà mang chèo ra thế giới. Trong những chuyến sang Ý thăm con gái, bà lập câu lạc bộ nghệ thuật dân gian, dạy hát chèo, quan họ, hát xẩm, múa chầu văn. Tại Đức, bà sáng lập CLB Hương đồng gió nội, còn tại CH Séc, bà giúp thành lập dàn trống hội Việt Nam hoạt động từ 2017 đến nay. Những hoạt động ấy cho thấy tâm huyết của nghệ sĩ Minh Thu trong việc giữ gìn và lan tỏa văn hóa Việt, ngay cả nơi xa xứ.
Ở tuổi ngoài 60, NSND Minh Thu vẫn miệt mài cháy hết mình với nghệ thuật. Nếu cha bà - NSND Mạnh Tuấn được khán giả nhớ tới với tiếng cười dí dỏm sâu cay của hề chèo, thì bà lại khắc ghi trong lòng công chúng hình ảnh người nghệ sĩ tài sắc, đa tài và kiên cường. Hai cha con, hai thế hệ nghệ sĩ xứ Kinh Bắc đã góp phần làm giàu thêm cho di sản nghệ thuật truyền thống Việt Nam.
Nữ nghệ sĩ chỉ muốn bình yên ở tuổi xế chiều, thi thoảng sang nước ngoài thăm con cháu.