Tôi sinh ra trong một gia đình không trọn vẹn. Khi tôi vừa biết lẫm chẫm đi, bố mẹ tôi ly hôn. Mẹ ôm tôi về quê ngoại, một vùng quê nghèo chỉ có ruộng đồng, nắng gió và những lời bàn tán xì xào. Tôi không nhớ rõ gương mặt bố ruột, chỉ biết rằng những năm đầu đời của mình, tôi đã sống trong thiếu thốn cả vật chất lẫn tình cảm.
Năm tôi lên 4 tuổi, mẹ tôi đi bước nữa. Người đàn ông đó là một người thợ xây. Ông đến với mẹ tôi bằng hai bàn tay trắng, không nhà cửa, không tiền bạc. Thứ duy nhất ông mang theo là một tấm lưng gầy, làn da rám nắng và đôi bàn tay chai sạn vì vôi vữa.
Lúc đầu tôi không thích ông. Với một đứa trẻ con, ông quá lạ lẫm, lại hay đi sớm về khuya, người lúc nào cũng ám mùi mồ hôi và bụi xi măng.
Nhưng ông lại là người đầu tiên sửa lại chiếc xe đạp cũ cho tôi, vá cho tôi đôi dép đứt quai mà không nói một lời. Tôi làm sai, ông không đánh, chỉ lặng lẽ dọn dẹp đống hỗn độn tôi gây ra. Có lần tôi bị bắt nạt ở trường, ông không quát mắng như mẹ, chỉ lặng lẽ đạp xe đến đón tôi về. Trên đường về, ông nói câu duy nhất:
- Bố không bắt con phải gọi bố, nhưng bố sẽ luôn là người đứng phía sau nếu con cần.
Tôi im lặng, không đáp. Nhưng từ hôm đó, tôi bắt đầu gọi ông là bố.
Bố dượng đối xử với tôi rất tốt. (Ảnh minh họa)
Suốt thời thơ ấu, ký ức của tôi về bố là chiếc xe đạp cà tàng, là tấm áo công trình bụi bặm, là những hôm ông về nhà muộn, đôi mắt mệt mỏi, tay vẫn còn dính vôi vữa. Nhưng dẫu về muộn, ông cũng chưa từng quên hỏi:
- Hôm nay con học thế nào?
Ông không học cao, cũng chẳng thể giảng cho tôi bài toán khó hay đoạn văn phức tạp, nhưng luôn nhấn mạnh:
- Con có thể không giỏi nhất lớp, nhưng nhất định phải học đàng hoàng. Sau này đi đâu, người ta nhìn vào tri thức mà tôn trọng con.
Câu đó, ông nói không nhiều lần, nhưng tôi nhớ mãi.
Mẹ tôi làm nông, bố làm thợ xây. Cả nhà sống dựa vào đồng lương ít ỏi. Tôi học giỏi, nhưng hiểu rõ điều kiện gia đình mình nên chưa từng mơ cao. Khi tôi thi đỗ đại học, mẹ tôi khóc. Bố dượng thì chỉ lặng lẽ ngồi ngoài hiên, hút một điếu thuốc rẻ tiền. Hôm sau, ông bán chiếc xe máy duy nhất của gia đình, gom góp cùng tiền tiết kiệm của mẹ để đưa tôi nhập học.
Ngày đưa tôi lên thành phố, ông đội chiếc mũ cối cũ, mặc áo sơ mi nhàu, lưng đẫm mồ hôi, nhưng vẫn cố mang cho tôi một thùng quà quê gồm vài cân gạo, lọ ruốc, mấy túi lạc rang. Trước khi rời ký túc xá, ông nhìn tôi, nói ngắn gọn:
- Cố lên con. Học cho đàng hoàng.
Tôi không khóc. Nhưng sau khi ông về, tôi mở hộp cơm mẹ gói, thấy dưới lớp lá chuối là một bức thư gấp làm tư, chữ nguệch ngoạc:
- Bố không biết con học cái gì, nhưng con học đến đâu, bố làm đến đó. Đừng lo.
Tôi học 4 năm đại học, rồi học cao học. Bố vẫn làm thợ xây. Đôi tay ngày một chai sạn hơn, lưng ngày một còng xuống. Có lần về quê, tôi thấy ông ngồi dưới chân giàn giáo, thở hổn hển vì leo lên leo xuống cả ngày mà trong lòng tôi như có gì nghẹn lại. Tôi muốn bảo ông nghỉ, nhưng ông chỉ xua tay:
- Bố còn làm được. Mỗi lần mệt, bố lại nghĩ mình đang nuôi Tiến sĩ mà lấy làm tự hào.
Tôi cười, mà không dám nói với ông rằng, học lên Tiến sĩ, tôi phải làm thêm nhiều việc, phải nỗ lực gấp bội. Nhưng chính ông là lý do để tôi không cho phép mình bỏ cuộc.
Khi tôi đỗ đại học, bố dượng đã bán xe máy để lấy tiền cho tôi đi học. (Ảnh minh họa)
Ngày bảo vệ luận án Tiến sĩ, tôi mời bố lên dự. Lúc đầu ông không chịu, nói bản thân quê mùa, ngại lên thành phố. Tôi phải năn nỉ, rồi nói dối là nhà trường yêu cầu có người thân. Cuối cùng ông gật đầu, mặc bộ vest cũ mượn từ chú họ, đi đôi giày chật hơn một cỡ và đội chiếc mũ mới mua ở chợ huyện.
Hôm đó, ông ngồi ở hàng ghế cuối cùng của hội trường, lặng lẽ nhìn tôi trình bày luận án. Tôi thấy ông cố gắng ngồi thẳng lưng, mắt không rời khỏi tôi phút nào.
Khi phần bảo vệ kết thúc, thầy hướng dẫn đến bắt tay tôi và người nhà. Đến lượt bố, thầy bỗng khựng lại, nhìn ông thật kỹ, rồi cười:
- Chú là bác Hòa phải không? Hồi nhỏ, nhà cháu gần công trình chú làm. Cháu còn nhớ có lần chú cõng một bác thợ bị tai nạn xuống từ giàn giáo dù chú cũng đang bị thương.
Bố tôi còn chưa kịp nói gì, thầy đã xúc động nói tiếp:
- Không ngờ hôm nay cháu lại được gặp chú ở đây, trong tư cách là bố của một tân Tiến sĩ. Thật sự là một vinh dự lớn.
Tôi nhìn sang, thấy bố tôi cười. Nụ cười nhẹ nhưng đôi mắt đỏ hoe. Giây phút ấy, tôi hiểu rằng cả đời ông chưa từng đòi hỏi tôi phải trả ơn. Nhưng hôm nay, chính ông mới là người được công nhận, không phải vì tôi, mà vì những gì ông từng lặng thầm gieo trồng suốt 25 năm.
Bây giờ, tôi đã là giảng viên đại học, có gia đình nhỏ của riêng mình. Bố không còn đi xây nữa. Ông trồng rau, nuôi gà, sáng đọc báo, chiều đạp xe loanh quanh xóm. Thỉnh thoảng, ông gọi cho tôi, khoe mấy luống rau sau nhà, hay dặn tôi về quê lấy gà, lấy trứng gà mang lên cho cháu trai tẩm bổ. Tôi hỏi:
- Bố có thấy tiếc không khi cả đời cực khổ vì con?
Ông cười:
- Tiếc gì đâu. Bố xây cả đời, nhưng thứ bố tự hào nhất là xây được thằng con như con.
Tôi không đáp. Chỉ biết lặng lẽ nhìn đôi tay ông qua màn hình, đôi tay đã gánh cả tương lai tôi. Tôi là Tiến sĩ. Bố tôi là thợ xây. Ông không xây nhà cho tôi, nhưng ông đã “xây” nên một con người.