 |
| Hơn sáu năm qua, nhiếp ảnh gia Ariko Inaoka đã nỗ lực chụp những bức ảnh nắm bắt sự kết nối đặc biệt của hai chị em sinh đôi người Iceland, Erna and Hrefna. Ảnh: Ariko Inaoka |
Con người thường suy nghĩ giản đơn về nguồn gốc của bản thân như cha mẹ gặp gỡ, cảm mến rồi lấy nhau và chúng ta sinh ra từ một quả trứng được thụ tinh bé xíu, mang gene trong người một nửa của bố, một nửa của mẹ.
Khoa học ngày càng phát triển, câu chuyện giản đơn trước đây trở nên phức tạp hơn rất nhiều. Bên cạnh bộ gene thừa hưởng từ bố mẹ, bạn còn được bổ sung không ít các loại vi khuẩn, vi rút và rất có thể những phần vật chất sống của ai đó hoàn toàn xa lạ. Thực tế, nếu bạn có anh chị em song sinh, bạn hoàn toàn có thể mang trong mình một phần cơ thể của chính anh chị em song sinh. Kỳ lạ hơn nữa, những phần vật chất sống dường như nhỏ bé ấy lại có ảnh hưởng lớn đến mỗi hành động của bạn.
"Cơ thể con người không khải là một thể duy nhất, mà là một siêu tổ chức tập hợp", bác sĩ tâm thần học Peter Kramer thuộc trường đại học Padua, Italy, phát biểu. "Một số lượng lớn những cá thể khác nhau - là người hoặc không phải là người - đang trường kỳ tranh đấu giành quyền kiểm soát ngay bên trong cơ thể bạn".
Hồi tháng 7, cùng với đồng nghiệp Paola Bressan cũng giảng dạy ở Đại học Padua, Kramer đăng một bài viết trên tạp chí Perspectives in Psychological Science, kêu gọi các nhà tâm lý học và bác sĩ tâm lý trị liệu lưu ý đến điều này.
Từ lâu, nhiều nhà khoa học cho rằng cơ thể con người là một tập hợp các cơ thể sinh học khác nhau. Những vi khuẩn đường ruột có thể sản sinh ra những tín hiệu thần kinh ảnh hưởng đến tâm trạng hay khẩu vị của bạn.
Bạn cũng có thể gặp nguy hiểm nếu bị một loại ký sinh trùng gọi là Toxoplasma gondii xâm nhập vào não. Ký sinh trùng này có thể tác động lên não, khiến con người có nguy cơ bị tâm thần phân liệt hay mắc chứng trầm cảm tự sát.
Không chỉ bị các vi khuẩn và ký sinh trùng tác động, bộ não của con người cũng có thể bị xâm nhập bởi những người khác.
 |
| Thời kỳ đầu cùng phát triển trong dạ con, các cặp song sinh có thể trao đổi cho nhau các tế bào, khiến chúng trở nên gần gũi nhau hơn ta tưởng. Ảnh: Ariko Inaoka |
Kramer cho rằng ví dụ dễ quan sát nhất là trường hợp cặp song sinh dính liền có cùng não bộ, nhưng các nghiên cứu mới cho thấy ngay cả những trường hợp đa sinh thông thường cũng có chung nhiều phần cơ thể mà không hay biết. Trong quá trình phát triển ban đầu, các tế bào có thể dễ dàng được trao đổi cho nhau giữa các bào thai. Hiện tượng tưởng như hiếm gặp này đang ngày càng trở nên phổ biến hơn.
Có đến 8% cặp song sinh không cùng trứng và 21% các cặp sinh ba có hai nhóm máu: nhóm máu đầu sản sinh bởi chính tế bào bản thân, nhóm máu kia sinh bởi các tế bào được hấp thu từ anh chị em song sinh. Các trường hợp này được coi như chimera – sự hợp nhất của hai cơ thể, và nó có thể diễn ra ở nhiều bộ phận cơ thể, thậm chí cả bộ não. Trong thần thoại Hy Lạp, chimera là quái vật có phần trước là sư tử, phần sau của loài bò sát và đuôi là một con rắn.
Một bộ não kết hợp kiểu chimera có thể dẫn tới nhiều hậu quả nghiêm trọng. Chúng ta biết rằng sự sắp đặt của các vùng vỏ não khác nhau quyết định điều cốt yếu nhất – chức năng của vùng não đó. Nhưng sự hiện diện của mô ngoại lai, được điều khiển bởi bộ gene lạ có thể khiến toàn bộ thiết kế phức tạp của não bộ trở thành mớ hỗn độn. điều này có thể giải thích tại sao những cặp sinh đôi ít khi thuận tay phải – nét điển hình thường thấy bán cầu não trái và bán cầu não phải được tổ chức cân bằng.
Ngay cả khi không có anh chị em sinh đôi, bạn vẫn có thể bị nhiễm các tế bào thuộc về người khác. Khả năng thứ nhất, trong thời kỳ đầu của thai kỳ, có hai phôi thai hình thành nhưng hoà nhập vào nhau trong quá trình phát triển, điều này khá hiện hữu vì phụ nữ có hai buồng trứng và hoàn toàn có thể rụng hai trứng cùng lúc. Sự hoà nhập khiến cho các tế bào (từ hai cá thể riêng biệt) được kết hợp thành mô tế bào và dường như phát triển bình thường, chỉ có điều mỗi tế bào mang một bản đồ bộ gene của người khác.
"Bên ngoài, bạn trông như chỉ là một con người, nhưng bên trong lại mang tế bào của người khác, trên thực tế luôn có đến hai con người trong bản thân bạn", Kramer nói. Điều này có thể dẫn tới hiện tượng người mẹ sinh ra con, nhưng về mặt sinh học, đứa trẻ không phải là con đẻ của cô.
Sinh ra con mà không phải mẹ đẻ
Lydia Fairchild, một phụ nữ Mỹ năm 2002 ly hôn với chồng. Tòa án yêu cầu cô làm xét nghiệm ADN để nộp đơn xin nuôi hai con trai thì nảy sinh nghịch cảnh không ngờ. Kết quả xét nghiệm cho thấy cơ thể hai đứa trẻ không mang chút ADN nào của Fairchild.
Suýt chút nữa cô đã bị kết tội đẻ thuê bất hợp pháp để trục lợi. May mắn thay một bản báo cáo khoa học xuất hiện kịp thời, mô tả một trường hợp bà mẹ không phải là mẹ đẻ về mặt sinh học đối với hai trong số ba người con đẻ. Kết quả này có nguyên do bởi người mẹ là chimera - hai cá thể của cặp song sinh đã kết hợp thành một cơ thể duy nhất khi bào thai mới phát triển. Vì thế, bên cạnh việc phát triển song song hai hệ tế bào, một số trứng của người phụ nữ đó cũng mang bộ gene khác nhau.
Khỏi phải nói, phát hiện trên khiến Fairchild cảm thấy khó khăn như thế nào về vấn đề xác định danh tính.
"Khó khăn biết bao khi thú nhận với các con rằng tôi không phải là một phần của chúng", cô thổ lộ. "Tôi tự hỏi sẽ thế nào nếu bọn trẻ thực sự cảm thấy tôi hoàn toàn không phải mẹ đẻ vì bộ gene đáng ra được di truyền, mà vì một lẽ nào đó, tôi lại không thể truyền lại cho con mình".
Khả năng thứ hai là các tế bào từ anh chị em ruột vẫn tồn tại trong cơ thể người mẹ và bằng cách nào đó tìm được đường tiến vào cơ thể đứa bé sau khi nó được thụ thai.
Dù xảy ra cách này hay cách khác, điều hoàn toàn hợp lý là các mô tế bào từ cơ thể người khác có thể khiến cho bộ não phát triển theo cách không mong muốn. Đó là quan điểm của Lee Nelson ở trường Đại học Washington, hiện đang nghiên cứu vấn đề liệu những tế bào từ người mẹ có thể tìm được chỗ đứng trong bộ não của con cô ta hay không.
"Chỉ cần có chút khác biệt nhỏ về số lượng, loại tế bào hay thời gian phát triển là đủ khiến cho sự bị biệt của tế bào xuất hiện", Lee nói.
Phát hiện của Lee Nelson chỉ ra rằng ngay cả khi trưởng thành, bộ gene tưởng đã hoàn chỉnh của con người vẫn bị người khác thâm nhập. Nelson và William Chan, làm việc tại Đại học Alberta ở Edmonton phát hiện có tế bào nam giới trong mô não của nhiều phụ nữ. Họ cắt lát mô não và tìm kiếm dấu hiệu của nhiễm sắc thể Y trong hệ gene của tế bào, kết quả có tới 63 % mô não xuất hiện tế bào nam giới.
"Không chỉ tìm ra ADN đàn ông trong bộ não phụ nữ như những nhà quan sát khác, chúng tôi còn chỉ ra vị trí xuất hiện ở nhiều vùng trong não bộ", Chan nói. Nói cách khác, bộ não phụ nữ trở nên "lốm đốm" bởi những tế bào đặc trưng nam giới.
Một trong những kết luận logic nhất được đưa ra là những tế bào đó đến từ con trai. Bằng cách nào đó, những tế bào gốc của bé trai đi qua được nhau thai và tìm đường đến bộ não của người mẹ. Thật kỳ lạ là điều này lại làm giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer ở người mẹ, lý do tại sao thì vẫn luôn là điều bí ẩn. Các khoa học cũng thắc mắc không rõ việc các tế bào thâm nhập có gây ảnh hưởng đến trạng thái tâm lý của người mẹ trong quá trình mang thai hay không.
 |
| Cùng phát triển trong một tử cung có thể khiến cặp sinh đôi tráo đổi gene, khiến chúng gần gũi nhau hơn chúng ta tưởng. Ảnh: Ariko Inaoka |
Hiểu biết của chúng ta về "siêu tổ chức" của cơ thể người vẫn còn sơ khai, vì thế những vấn đề chủ yếu có tầm quan trọng đến nay vẫn thuần tuý mang tính lý thuyết. Bài báo của Kramer và Bressan không nhằm mục đích đưa ra định nghĩa chính xác, nhưng có thể soi rọi ánh sáng cho các nhà tâm lý học và bác sĩ tâm thần thấy được rất nhiều thực thể đã tạo nên con người chúng ta ngày nay.
"Chúng ta không thể hiểu rõ cách hành xử của con người nếu chỉ xem xét một hay một vài cá thể. Nói cho cùng, về cơ bản ta cần hiểu rõ tất cả để có thể biết cần hành xử ra sao", Kramer nói.
Theo Kramer, cho đến nay, các nhà khoa học vẫn thường đối chiếu các cặp song sinh để tìm hiểu căn nguyên của hành vi, nhưng nghiên cứu mới của Kramer và Bressan cho thấy, ngay cả những cặp song sinh khác trứng cũng có thể trao đổi phần nhỏ mô não. Do đó, trong quá trình tìm hiểu các cặp song sinh để nghiên cứu những vấn đề như tâm thần phân liệt, cần hết sức cẩn trọng vì có thể xuất hiện sai lệch.
Kramer và Nelson cho rằng, chúng ta không nên quá lo lắng về hiện tượng xâm nhập tế bào trên, vì chính điều đó đã tạo nên chúng ta ngày nay. "Dù tốt hay xấu, bản năng di trú tự nhiên đã đồng hành với chúng ta từ lâu. Cá nhân tôi cho rằng phần tốt đẹp có giá trị nhiều hơn phần xấu", Nelson đánh giá.
Tuệ Lâm
