Nếu có dịp ghé thăm các tỉnh duyên hải miền Trung như Gia Lai, Khánh Hòa… bên cạnh vẻ đẹp của nắng vàng, biển xanh và những bãi cát mịn trải dài, bạn sẽ dễ dàng bắt gặp hình ảnh một loài bò sát có hình dáng giống thằn lằn, da sần sùi và đôi mắt sắc lẹm - đó chính là con dông.
Vì có tốc độ chạy nhanh khi gặp nguy nên con vật này được đặt tên là con dông. Tại vùng cát Duyên Hải, nhất là ở Ninh Thuận - nơi vốn được biết đến như “vua của sa mạc” với nhiều đồi cát rộng lớn thì dông được xem là cư dân chính.
Thoạt nhìn, dông khiến không ít du khách “giật mình” vì vẻ ngoài có phần đáng sợ, thế nhưng khi vượt qua nỗi sợ này thì thực khách sẽ khó lòng quên được hương vị thơm ngon, thịt săn chắc và ngọt lành của đặc sản chỉ có ở vùng biển miền Trung.
Dông là một loài động vật bò sát sống trong hang, hay được gọi là con kỳ nhông cát, hay dông cát. Đây là loại bò sát chủ yếu sinh sống ờ vùng đất cát, thường xuất hiện ở các tỉnh dọc vùng Duyên hải Nam Trung Bộ.
Dông cát sinh sống tốt trong môi trường nắng nóng khắc nghiệt, có khả năng nhịn uống nước lâu ngày, thường tập trung ở các bãi đất hoang, các khu vực trồng phi lao.
Loài con đặc sản này chủ yếu ăn lá cây, mầm non, trái cây rụng hoặc côn trùng nhỏ. Nhờ môi trường sống khắc nghiệt nắng gió quanh năm, đất cát khô cằn mà dông có sức đề kháng tốt, hoạt động linh hoạt và thân hình rắn chắc. Chính điều đó tạo nên thớ thịt dông săn, ngọt và ít mỡ, rất được lòng du khách sành ăn.
Không như các loại bò sát dễ nuôi trong chuồng, nuôi dông khó hơn nhiều vì phải tái hiện được môi trường tự nhiên.
Người dân phải đào hang, phủ cát mịn, tạo độ ẩm và nhiệt độ ổn định để dông sinh sống. Ngoài ra, chúng dễ stress nếu môi trường thay đổi đột ngột, khiến việc sinh trưởng bị chậm. Tuy vậy, chính nhờ nuôi theo phương thức bán hoang dã như vậy, thịt dông nuôi ra thương phẩm vẫn giữ nguyên độ chắc khỏe và hương vị gần như không khác dông bắt tự nhiên.
Dưới đây là ba món ngon từ dông mà du khách không nên bỏ qua khi đặt chân đến miền Trung:
Dông nướng mọiDông nướng có phần da giòn được ướp với gia vị muối ớt ăn rất cuốn. Tuy nhiên phần ngon nhất vẫn là trứng dông và mật đem đến hương vị bùi bùi, ngọt và béo ngậy mà không khiến thực khách bị chán.
Sau khi làm sạch, dông được thui qua lửa để khử mùi và giữ lại lớp da mỏng, sau đó tẩm nhẹ muối ớt hoặc để nguyên con, đặt lên vỉ than hồng nướng đến khi da cháy xém, tỏa mùi thơm lừng.
Khi chín, thịt dông có màu trắng sữa, bên ngoài hơi giòn còn bên trong mềm, thơm và ngọt. Ăn kèm với muối ớt xanh, rau sống và bánh tráng, dông nướng mọi mang đến cảm giác vừa dân dã, vừa đậm đà. Vị mằn mặn của muối, cay cay của ớt quyện với vị ngọt của thịt dông tạo nên một món ăn khó quên, nhất là khi thưởng thức trong khung cảnh biển xanh, nắng vàng, cát trắng.
Gỏi dôngTrong số các món đặc sản chế biến từ dông - loài bò sát sống chủ yếu ở các vùng cát ven biển miền Trung, gỏi dông là món ăn thể hiện rõ nét sự tinh tế trong cách kết hợp nguyên liệu và giữ trọn hương vị tự nhiên. Không cầu kỳ trong cách chế biến, nhưng gỏi dông đòi hỏi sự cẩn trọng ở từng công đoạn để đảm bảo độ tươi, ngọt và hài hòa giữa các thành phần.
Thịt dông sau khi được làm sạch sẽ được hấp hoặc luộc chín, rồi xé tơi thành sợi nhỏ, giữ lại cả phần da để tạo độ dai giòn đặc trưng.
Sau đó, thịt được trộn đều với xoài xanh bào mỏng, rau răm, hành tây, đậu phộng rang giã dập và nước mắm pha chua ngọt theo tỷ lệ chuẩn. Một số nơi còn sử dụng thêm lá chanh thái sợi hoặc ớt tươi để tăng độ thơm nồng. Hương vị của món gỏi dông đạt đến độ cân bằng tinh tế: vị ngọt của thịt quyện với vị chua nhẹ của xoài, vị cay của ớt và vị béo bùi của đậu phộng, tất cả hòa quyện trong từng miếng ăn.
Gỏi dông thường được dùng kèm với bánh tráng nướng giòn và rau sống, rất thích hợp làm món khai vị trong các bữa ăn gia đình hoặc dùng riêng như món ăn giải nhiệt vào những ngày hè oi bức.
Chả dôngTrong số những món ăn làm nên danh tiếng ẩm thực miền cát trắng, chả dông luôn là cái tên được nhắc đến với sự hào hứng đặc biệt. Món ăn này sử dụng nguyên liệu chính là thịt dông, không chỉ độc đáo mà còn chinh phục người thưởng thức bởi vị ngọt thanh và kết cấu giòn dai đặc trưng.
Tuy cách làm chả dông không quá cầu kỳ, nhưng mỗi công đoạn lại đòi hỏi sự khéo léo và tinh tế để giữ trọn hương vị tự nhiên của loài vật sống trên nền cát nóng miền Trung.
Người chế biến thường băm nhuyễn thịt dông cùng hành, tỏi, ớt, tiêu, mỡ heo và chút dầu ăn để tạo độ béo ngậy hài hòa. Đôi khi, nấm mèo và bách thảo cắt nhỏ cũng được thêm vào để tăng độ giòn và hương vị tổng thể. Hỗn hợp này sau đó được gói khéo léo trong lớp bánh tráng mỏng, chiên vàng giòn trên chảo ngập dầu. Khi hoàn thành, chả dông vàng ruộm, thơm phức. Hương vị chắc chắn sẽ mang đến những trải nghiệm thú vị cho du khách khi đặt chân đến các tỉnh như Đắk Lắk, Khánh Hòa…
Ẩm thực miền Trung vốn nổi tiếng với các món ăn mộc mạc mà thấm đẫm hồn đất và gió biển. Con dông – loài bò sát tưởng như chỉ có trong tự nhiên hoang dã đã được người dân chế biến thành một món ngon đặc sản.
Từ một con vật khiến nhiều người e ngại, dông trở thành điểm nhấn trong hành trình ẩm thực và là lý do khiến nhiều du khách quay lại nơi đây chỉ để thưởng thức thêm một lần.
Nếu một ngày được đặt chân đến mảnh miền Trung đầy nắng và gió, du khách không thể bỏ qua những món được chế biến từ con dông, hứa hẹn sẽ mang đến trải ẩm thực khó quên.
