Tây Nguyên, vùng đất bazan hùng vĩ với những đồn điền cà phê bạt ngàn và rừng cây bạt ngàn, không chỉ nổi tiếng với vẻ đẹp hoang sơ mà còn là cái nôi của những món ăn độc đáo, mang đậm bản sắc núi rừng. Giữa vô vàn đặc sản ấy, có một món ăn được ví von như "tôm rừng" – thứ lộc trời ban mà mỗi năm chỉ ghé thăm một mùa duy nhất, vào khoảng cuối tháng 3, đầu tháng 4: nhộng sâu muồng.
Những ai chưa từng đặt chân đến đây có thể sẽ ngần ngại khi nghe tên, nhưng đối với người dân bản địa, đặc biệt là cộng đồng Ê Đê, nhộng sâu muồng không chỉ là một món ăn ngon miệng mà còn là niềm tự hào, là nét văn hóa ẩm thực đặc trưng không thể trộn lẫn.
Cây muồng, một loài cây quen thuộc thường được trồng lấy bóng mát, làm trụ cho tiêu bám vào giữa các rẫy cà phê, chính là nơi trú ngụ và "cái nôi" của những con sâu đặc biệt này. Vào những ngày cuối tháng 3, đầu tháng 4, khi cái nắng Tây Nguyên trở nên gay gắt nhất, hàng ngàn cánh bướm vàng từ khắp các cánh rừng muồng bay về, miệt mài đẻ trứng. Chỉ vài ngày sau, những quả trứng bé nhỏ ấy nở thành hàng vạn con sâu xanh mướt, bám mình dưới những tán lá muồng, lá tiêu.
Những con sâu muồng non nớt ấy, với đặc điểm lưng màu vàng, hai bên mình có sọc đen và thân trơn bóng, di chuyển bằng cách co mình rồi "bắn" về phía trước. Chúng cực kỳ háu ăn, nhờ vậy mà con nào con nấy đều mập mạp, căng tròn. Sau khi đã ăn no nê những lá muồng tươi non, chúng sẵn sàng cho một cuộc "lột xác" ngoạn mục. Chỉ sau một đêm, những chú sâu này sẽ nhả tơ, hóa kén và biến thành nhộng, ẩn mình tĩnh lặng dưới tán lá xanh.
Nhộng sâu muồng khi đã tiến hóa mang một vẻ ngoài đặc trưng với màu xanh ngọc bích, trông tựa như những hạt cốm non, nhỏ hơn đầu đũa một chút. Đây chính là giai đoạn tuyệt vời nhất để thu hoạch và chế biến thành những món ăn hấp dẫn.
Việc chế biến nhộng sâu muồng tưởng chừng phức tạp nhưng lại vô cùng đơn giản, giữ trọn vẹn hương vị tự nhiên. Sâu sau khi được bắt về, bà con sẽ bỏ thêm một ít lá muồng cho chúng ăn nốt, tiếp tục để chừng nửa ngày để sâu tiêu hết phân trong ruột và hoàn toàn hóa thành nhộng. Sau đó, nhộng được rửa thật sạch, để ráo.
Khi chảo đã nóng già, một chút hành tỏi được phi thơm lừng. Toàn bộ nhộng sâu muồng được cho vào xào đảo nhẹ nhàng, đều tay để tránh làm dập nát những chú nhộng căng tròn. Nêm nếm thêm một chút muối, đường, mắm cho vừa ăn. Để tăng thêm phần hương vị, một số nơi còn cho thêm chút ớt và lá chanh thái nhỏ. Tuy nhiên, theo cách truyền thống của người Ê Đê, họ thường xào không, giữ nguyên vị ngọt béo tự nhiên, tinh túy của nhộng.
Khi nhộng sâu muồng được rang xào chín tới, chúng chuyển sang màu vàng ươm hấp dẫn. Cắn một miếng, vỏ ngoài giòn tan, vị béo ngậy tan chảy cùng độ bùi đặc trưng. Nếu tinh ý, bạn thậm chí có thể cảm nhận được thoang thoảng hương vị lá muồng đọng lại trong từng thớ thịt của nhộng. Nhiều người nhận xét, nhộng muồng thơm ngon và dễ ăn hơn nhộng tằm ở chỗ, dù ăn nhiều cũng không hề bị ngấy. Thậm chí, những người ban đầu còn e dè, ngại ngùng khi nếm thử, nhưng chỉ cần đũa đầu tiên trôi qua, họ sẽ khó cưỡng lại được mà muốn gắp thêm đũa thứ hai, thứ ba.
Ngoài món nhộng rang, sâu muồng cũng có thể được xào trực tiếp khi còn là sâu non. Sâu xào ăn mềm và hơi dai, cũng mang vị bùi và ngọt rất đặc trưng. Dù chế biến theo cách nào, món ăn này cũng luôn làm say lòng thực khách.
Không chỉ là một món ăn ngon miệng, nhộng sâu muồng còn ẩn chứa những giá trị y học truyền thống mà bà con đồng bào Ê Đê đã truyền tai nhau qua bao thế hệ. Họ tin rằng, món ăn này không chỉ giúp cải thiện bữa ăn trong những ngày nắng nóng oi ả mà còn là một phương thuốc dân gian hiệu quả để ngăn ngừa bệnh sốt rét. Đặc biệt, đối với cánh mày râu, đây còn được xem là một loại "thần dược" bổ thận tráng dương, tăng cường sức khỏe, là món nhậu khoái khẩu mà không cần phải đi xa trong những ngày hạn chế ra ngoài.
Nhộng sâu muồng, từ chỗ chỉ là món ăn dân dã trong bữa cơm của người Ê Đê, giờ đây đã vượt ra khỏi giới hạn của cộng đồng bản địa, trở thành một đặc sản nổi tiếng của Tây Nguyên, được nhiều du khách săn đón và ưa thích. Sự độc đáo, hương vị khó quên và những giá trị dinh dưỡng, y học tiềm ẩn đã biến "tôm rừng" thành một phần không thể thiếu khi nhắc đến ẩm thực vùng đất cao nguyên đại ngàn.
Mùa sâu muồng kéo dài không lâu, chỉ trong khoảng tháng 3 và tháng 4. Khi những cơn mưa đầu mùa đổ xuống, những chú nhộng đã hóa kén thành bướm, bay đi tìm miền đất mới. Mùa sâu qua đi, nhưng ai đã một lần nếm thử hương vị của sâu muồng, nhộng muồng, sẽ khó mà quên được dư vị ngọt béo, bùi bùi và chút hoang dã, mộc mạc của món ăn đậm chất Tây Nguyên này. Đó không chỉ là hương vị của món ăn, mà còn là hương vị của đất trời, của văn hóa và sự hào phóng mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người nơi đây.
