Việt Nam, với khí hậu nhiệt đới gió mùa, là cái nôi của nhiều loài cây thuốc quý, trong đó có cây nhàu (danh pháp khoa học: Morinda citrifolia). Vốn mọc hoang dại ở những nơi ẩm thấp và được người dân canh tác rộng rãi, đặc biệt ở các tỉnh phía Nam, cây nhàu nay đã len lỏi đến miền Trung (Quảng Bình, Quảng Trị, Huế) và một số địa phương Đồng bằng Bắc Bộ, khẳng định vị thế của mình trong cả y học dân gian lẫn ẩm thực đương đại. Với vô vàn tên gọi thân thuộc như nhàu lớn, nhàu núi, nhàu rừng, cây ngao, cây giầu hay cây dâu ấn, loài cây thuộc họ Rubiaceae này đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống người Việt.
Dược tính tuyệt vời từ cây nhàu
Từ xa xưa, cây nhàu đã được xem như một "thần dược" trong y học dân gian nhờ những dược tính đáng kinh ngạc. Nước sắc từ trái nhàu được biết đến với khả năng hỗ trợ điều trị hiệu quả nhiều rối loạn của hệ tiêu hóa như tiêu chảy, nhiễm giun đường ruột, buồn nôn, cũng như các bệnh lý thuộc đường hô hấp, hệ tim mạch (bệnh tim, huyết áp, tiểu đường) và các vấn đề về da. Đặc biệt, nghiên cứu từ Đại học Metz (Pháp) đã chỉ ra rằng tác dụng giảm đau của nhàu có thể đạt đến 75% so với sulfat morphin, một con số ấn tượng chứng minh tiềm năng y học to lớn của loài cây này. Khả năng kháng viêm của nhàu cũng được khẳng định nhờ hàm lượng flavonoid dồi dào.
Tuy nhiên, với vị nhẫn đặc trưng, lá hơi chát và mùi khai mạnh, nhàu không phải là một loại dược liệu dễ dùng. Điều này từng là rào cản khiến nhàu bị nhiều người e dè. Thế nhưng, trong những năm gần đây, với sự sáng tạo không ngừng của các đầu bếp và chuyên gia ẩm thực, lá nhàu được sử dụng trong nhiều món ăn bổ dưỡng.
Mặc dù lá nhàu lớn có vị đắng nên ít khi được dùng ăn sống, nhưng những đọt lá non lại có thể trở thành món rau sống thanh mát. Trong các bữa ăn gia đình, lá nhàu thường được chế biến chín dưới nhiều hình thức khác nhau: luộc để giảm bớt vị đắng, xào cùng thịt ếch, nhái, trâu, bò, hoặc dùng làm chất độn khi chưng, hấp thịt, cá. Một trong những món ăn đặc sắc nhất là lá nhàu gói thịt băm, hấp cùng nước cốt dừa, tạo nên hương vị thơm ngon khó cưỡng. Canh lươn nấu lá nhàu cũng là một món ăn bổ dưỡng, được nhiều người yêu thích.
Không dừng lại ở đó, các đầu bếp chuyên nghiệp đã nghiên cứu sâu hơn về dược tính ưu việt của lá nhàu để sáng tạo nên những món ăn độc đáo, không chỉ xuất hiện trong bữa cơm gia đình mà còn được đưa vào thực đơn kinh doanh của các nhà hàng cao cấp. Một số nhà hàng thậm chí đã xây dựng cả một thực đơn "full nhàu", nơi mọi món ăn đều được chế biến từ lá nhàu, bao gồm: chả cá lá nhàu, gỏi đọt nhàu mắm rò, cá chình um lá nhàu ăn kèm bún, hay bò cuốn lá nhàu sốt trái nhàu ăn kèm rau củ.
Một số món ngon nổi bật từ lá nhàu:
Ếch om lá nhàu: Được xem là "cứu tinh" cho những ai đang đau nhức xương khớp, món ếch om lá nhàu là sự kết hợp hoàn hảo giữa thịt ếch ngọt mềm và hương vị đặc trưng của lá nhàu. Để chế biến, ếch được làm sạch, tẩm ướp gia vị trong 20-30 phút để ngấm đều. Lá nhàu rửa sạch, thái nhỏ. Sau đó, ếch được xào săn cùng lá nhàu, thêm nước cốt dừa và một ít nước lọc, đun nhỏ lửa khoảng 20 phút cho đến khi thịt ếch chín mềm hấp dẫn. Món ăn này không chỉ thơm ngon mà còn hỗ trợ giảm đau nhức hiệu quả.
Canh thịt bò lá nhàu bổ dưỡng: Món canh này là lựa chọn tuyệt vời để bồi bổ sức khỏe. Thịt bò thái lát mỏng được ướp muối, hạt tiêu và xào tái. Cà chua và lá nhàu thái nhỏ được thêm vào, đun cùng thịt bò cho đến khi chín mềm. Vị ngọt của thịt bò hòa quyện cùng chút đắng nhẹ của lá nhàu tạo nên một món canh đậm đà, bổ dưỡng, giúp tăng cường gân cốt và giảm đau nhức.
Lá nhàu cuốn thịt bằm hấp: Một món ăn dân dã nhưng đầy lôi cuốn. Nhân thịt ba chỉ xay nhuyễn trộn cùng mộc nhĩ, hành tím và các loại gia vị thông thường được gói gọn trong lá nhàu đã rửa sạch. Thay vì hấp bằng nước lọc, việc sử dụng nước dừa sẽ làm món ăn thêm phần béo ngậy và thơm lừng. Sau khoảng 30 phút hấp, món ăn ra lò với vị béo của thịt, giòn sần sật của mộc nhĩ và hương thơm đặc trưng của lá nhàu, rất hợp khi dùng kèm cơm nóng.
Ngoài ra, còn rất nhiều món ngon khác từ lá nhàu như chả cá lá nhàu (lá nhàu thái nhuyễn quết chung với chả cá), cá chình um lá nhàu (bỏ gân lá nhàu, trụng sơ và um cùng cá chình), gỏi đọt nhàu mắm rò, hay bò cuốn lá nhàu. Sự kết hợp giữa lá nhàu và các loại thủy hải sản không chỉ mang lại hương vị mới lạ mà còn tăng cường giá trị dinh dưỡng, hỗ trợ bồi bổ sức khỏe, bổ gân cốt, và điều trị đau lưng, nhức mỏi theo kinh nghiệm dân gian.
