Với tính tương tác cao, một hình ảnh hoặc status trên facebook dù đăng trên trang của một người nhưng sức lan tỏa có thể rộng đến hàng triệu người dùng facebook khác. Chính vì thế, nội dung được đăng tải trên facebook của người dùng hiện nay không còn gói gọn quanh những chuyện cuộc sống cá nhân mà đôi khi họ còn chia sẻ rất nhiều thứ khác, có thể là một bài viết tâm đắc, câu chuyện nhân văn, lời kêu gọi giúp đỡ cho đến những thông tin tiêu cực tràn lan như hình ảnh gây sốc, thông tin thất thiệt, thậm chí là cả phát ngôn xúc phạm đến các cá nhân, tổ chức khác.Vài năm trở lại đây, khi những nội dung trên facebook đã ảnh hưởng đáng kể đến đời sống xã hội thực, gây hoang mang dư luận hoặc khiến cá nhân bị đám đông đả kích rơi vào tình trạng khủng hoảng, cơ quan chức năng cũng bắt đầu mạnh tay hơn với những nội dung như thế và có biện pháp xử lý thích đáng người vi phạm.
Có thể thấy 5 hành vi và phát ngôn dưới đây tưởng chừng vô thưởng vô phạt trên thế giới ảo nhưng đã khiến không ít người dùng facebook phải trả giá đắt:
1. Dùng facebook làm "vũ khí" tấn công, miệt thị người khácXem facebook là một mạng xã hội ảo có tính ẩn danh, một số người tự tin biến trang cá nhân của mình thành nơi để bôi nhọ danh dự và nhân phẩm của người khác. Để tạo được hiệu ứng lan rộng hơn nữa, không ít người còn siêng năng lập fanpage, hội nhóm, ghép ảnh, đặt điều bịa chuyện nhằm hạ bệ đối tượng đang trong "tầm ngắm" của mình. Họ làm điều đó một cách bình thản, tự nhiên và trở thành thói quen hàng ngày, để mỗi khi mở facebook lên, việc đầu tiên của những người này là tìm ai đó để... chửi hoặc nghĩ ra câu chuyện gây cấn nào đó để vu khống người khác.
Nhiều người vẫn nghĩ facebook là thế giới ảo và lợi dụng nó để tấn công người khác.
Chính vì thói quen ngồi sau bàn phím và thỏa sức "tấn công" người khác thông qua facebook, những người này không ý thức được hành vi của mình là vi phạm pháp luật. Chỉ đến khi sức chịu đựng của các nạn nhân vượt quá giới hạn và họ chính thức nhờ cơ quan chức năng can thiệp thì những đối tượng này mới lúng túng đi xóa dấu vết hoặc khẩn thiết xin lỗi các nạn nhân.
Vụ việc của hotgirl Tú Linh là một minh chứng cho việc ngày càng nhiều người xem nhẹ hành vi xúc phạm người khác trên facebook. Cụ thể, P.L - người tung tin đồn trên facebook nhằm làm xấu hình ảnh của Tú Linh rất mạnh tay gõ phím cho ra các phát ngôn chắc nịch của mình, khẳng định hotgirl giật người yêu mình, quan hệ không trong sáng với nhiều người khác, đi kèm là những lời lẽ xúc phạm và thiếu văn hóa dành cho Tú Linh. Đến lúc này, Tú Linh quyết định đưa sự việc ra công an thì cô gái tung tin đồn mơi rối rít xin lỗi vì những phát ngôn của mình.Hay "chuyên nghiệp" hơn, không thể không kể đến "Tập đoàn Thánh Bóc" khiến không chỉ cư dân mạng mà ngay cả những ngôi sao trong làng giải trí như ca sĩ Hồ Ngọc Hà, Đàm Vĩnh Hưng, “chân dài” Linh Chi, Khánh My, “nữ hoàng nội y” Ngọc Trinh, “ông bầu” Vũ Khắc Tiệp, “siêu mẫu” Xuân Lan,… vô cùng hoang mang, tức giận. Những câu chuyện “giật gân gây sốc” trên fanpage Thánh Cô Cô Bóc với lời lẽ miệt thị, xúc phạm đời tư của nhiều nghệ sĩ những tưởng sẽ không bao giờ kết thúc cho đến khi cơ quan công an chính thức vào cuộc và tiến hành bắt giữ hai đối tượng đứng sau vụ việc này.
2. Lãnh hậu quả vì những phát ngôn thiếu kiềm chếNgười ta thường ngụy biện rằng facebook là nhật ký cá nhân nên được quyền tự do phát ngôn, nâng quan điểm, thể hiện cảm xúc, tự do đánh giá thậm chí kết tội người khác. Điều này chưa đúng, bởi facebook giống như một diễn đàn hơn là nhật ký, nó chỉ riêng tư khi chúng ta không công khai các chia sẻ cho hàng triệu người khác. Khi bạn chia sẻ bất cứ điều gì trên facebook, dù là trang cá nhân của bạn, ở chế độ công khai, bạn bị ràng buộc bởi các quy tắc. Quy tắc đầu tiên của chính facebook đưa ra, nếu vi phạm và có người dùng report, trang cá nhân của bạn có thể sẽ bị xóa vĩnh viễn khỏi cộng đồng facebook.
Facebook không phải là nơi người dùng có thể "auto chửi" một cách thiếu suy nghĩ - (Ảnh minh họa: Internet).
Quy tắc thứ hai thuộc về pháp luật Việt Nam. Facebook không phải là thế giới ảo mà không ai có thể truy ra bạn là ai, khi phát ngôn trên facebook dưới tài khoản đăng ký của bạn, thì bạn phải chịu trách nhiệm đến cùng trước những phát ngôn của chính mình. Cũng chính vì thế mà vài năm trở lại đây, đã có nhiều trường hợp người dùng facebook bị xử phạt hành chính vì những phát ngôn thiếu kiềm chế của mình. Thậm chí như trường hợp của một cô giáo mầm non ở Hà Nội, vì vô tư bình luận trên facebook nói rằng học sinh... "mất dạy như chó" mà cô giáo này đã mất việc ngay sau đó.
Chỉ một bình luận thiếu kiềm chế trên facebook cũng khiến một giáo viên ở Hà Nội mất việc.
Nói đến cá nhân, cũng phải nói đến tập thể, ở đây là câu chuyện của một tập thể tham gia diễn đàn O. nổi tiếng trên facebook, vì những cá nhân thiếu kiềm chế khi xem đoạn clip cho rằng CSGT hành hung người vi phạm mà đã xuất hiện hàng loạt bình luận chửi bới với ngôn từ xúc phạm nặng nề người thi hành công vụ. Chính những bình luận đó của các thành viên mà Ban điều hành của diễn đàn đã phải lên làm việc với cơ quan công an. Sau đó họ thông báo sẽ "dọn dẹp" diễn đàn và "group sẽ không có chỗ cho các thành viên auto chửi hoặc sử dụng ngôn từ vô văn hóa làm ảnh hưởng đến uy tín của cộng đồng O.".
3. Share hình ảnh hoặc clip có nội dung đồi trụyKhái niệm "phát tán, truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy" trước đây vẫn được hiểu nôm na như hành vi mua bán băng đĩa sex, up clip hoặc hình ảnh 18+ lên diễn đàn, mạng xã hội. Tuy nhiên có một động thái đơn giản nhưng cũng được xem là vi phạm pháp luật, đó là khi người dùng dù không đăng tải nhưng đã trực tiếp share những thông tin nhạy cảm đó lên trang cá nhân, lên các hội nhóm, hoặc chia sẻ với bạn bè.Hậu quả của một đám đông tích cực chia sẻ cùng những lời lẽ miệt thị đã gây nên một câu chuyện gây ám ảnh cộng đồng mạng thời gian quá, đó là vụ việc nữ sinh 15 tuổi ở Đồng Nai tự tử sau khi bạn trai tung clip nóng lên facebook. Cô bé 15 tuổi này đã không thể vượt qua khủng hoảng khi thấy một cộng đồng hung hãn trên facebook chia sẻ đoạn clip đến chóng mặt và em chọn cái chết để giải thoát khỏi sự việc này.
Nữ sinh xấu số và bạn trai khi đang yêu nhau và hình ảnh trong clip bị phát tán trên mạng- (Ảnh cắt từ clip).
Có lẽ không ai nghĩ rằng chỉ một hành động nhỏ của mình nhưng đã góp phần đẩy một con người đến đường cùng. Trong số những người nhìn thấy clip hay hình ảnh đồi trụy trên facebook, ít ai dừng lại một giây để chọn "report", thói quen của chúng ta hoặc là sẽ lờ như không thấy, hoặc sẽ like, comment rồi cuối cùng là share và share mà không hề nghĩ đến hậu quả sâu xa.
4. Tung "hoang tin" về trật tự xã hội gây hoang mang dư luậnHơn một năm trở lại đây, hàng loạt câu chuyện giật gân xuất hiện ồ ạt trên facebook như... phong trào. Có một thời gian mà ngày qua ngày trên newsfeed xuất hiện liên tiếp những câu chuyện đáng sợ của băng cướp Hương mắt lồi ở Sài Gòn. Có hôm người ta thấy Hương mắt lồi ở quận 10, có lúc thì người kia bảo vừa bị Hương mắt lồi dàn cảnh cướp ở quận 2, có người nói thấy ở Bình Thanhh, quận 3, Hóc Môn... Không hiểu Hương mắt lồi có biệt tài "chạy show" kinh điển như thế nào, nhưng đến khi cơ quan chức năng tuyên bố chưa từng xảy ra vụ việc nào trên địa bàn như các câu chuyện trên facebook, thì bỗng dưng Hương mắt lồi cũng... biến mất.Còn tại Hà Nội, vì câu chuyện nữ sinh năm nhất khoa Du lịch - Sư phạm bị hiếp dâm chết lõa thể tại Ký túc xá Đại học Công nghiệp Hà Nội mà các sinh viên bị ám ảnh, hoang mang lo sợ suốt thời gian dài.
Cũng như vô vàn những tin bịa chuyện bị rạch đùi, cướp giật, chặn đường cướp nội tạng... hai đối tượng tung tin bịa đặt này tất nhiên đã bị bắt để điều tra, xử lý theo quy định của pháp luật. Khi chán chê với những thông tin cướp, giết, hiếp... một bộ phận người dùng facebook chuyển sang tung tin... thực phẩm giả. Thế là một loạt thông tin từ mì gói giả, gạo giả, sữa gây chết người, thức ăn có dòi... cũng được nhiều người đăng tải câu view. Trong những thông tin đó, hiếm hoi lắm mới có một thông tin được kiểm chứng là thực, còn lại tất cả đều được các chuyên gia cho biết đó chỉ là những hoang tin. Điều đáng lo ngại là số lượng người hoang tin ngày càng nhiều, khiến những thông tin cứ thật giả lẫn lộn, người người hoang mang.
5. Dựng chuyện sốc để câu likeMột dạng người dùng facebook "sống ảo" đến buồn cười nhưng cũng lừa được hàng nghìn người khác cũng đang dần xuất hiện mạnh mẽ trên facebook. Kiểu người này không viết chuyện giật gân mà chỉ vẽ nên những câu chuyện đầy chất hư cấu nhằm câu like cho mục đích riêng. Nhẹ nhàng thì lấy ảnh người khác và nói là ảnh của mình, hoặc đăng một bức ảnh từ nước ngoài nhưng viết nên một câu chuyện xảy ra ở... Việt Nam.Đầu tư hơn nữa, không thể không kể đến facebook của cô gái tự nhận nuôi con của tử tù, từng một thời gian lấy đi nước mắt của bao nhiêu người. Thậm chí đã có 20 ngàn lượt chia sẻ về câu chuyện “cảm động rơi nước mắt” này. Không chỉ kể chuyện, cô gái này còn nhờ bạn viết một lá thư rồi nói đây là lá thư mà người cha tử tù viết cho cô, rồi cô gái còn chụp ảnh cháu ruột của mình để thông báo với cộng đồng facebook đây là... con của người cha sắp bị tử hình.
.Dòng chia sẻ nhặt được đứa bé trước cửa nhà của cô gái "sống ảo".
Những tưởng đây chỉ là một câu chuyện hư cấu câu like đơn thuần nhưng vô vàn những câu chuyện khác trên facebook thế nhưng cô gái này vẫn bị mời về trụ sở Công an làm việc và facebook bán hàng online của cô gái cũng bị xóa vĩnh viễn.Tất cả những ví dụ kể trên cho thấy các chủ facebook này đều không nhận ra rằng họ đang phát ngôn, chia sẻ mọi thứ trong một xã hội thu nhỏ thứ hai và họ phải chịu trách nhiệm với tất cả những hành vi của mình trên đó. Chỉ với một phát ngôn gây sốc, một bình luận thiếu suy nghĩ thậm chí chỉ một cái "share" nội dung nhạy cảm cũng để lại hậu quả khó lường cho chính chủ nhân facebook và cả những người xung quanh."Facebook là một tiện ích có tính xã hội để kết nối mọi người với bạn bè và những người đang sống, học tập và làm việc xung quanh họ. Mọi người sử dụng Facebook để giữ liên lạc với bạn bè, tải hình ảnh một cách không giới hạn, đăng các liên kết và video, và để hiểu thêm về những người họ đã gặp" - đó là đoạn giới thiệu về facebook - mạng xã hội mạnh nhất với hơn 1 tỷ thành viên. Nhưng dường như đến thời điểm này, chúng ta đã đẩy facebook đi xa quá giới hạn của nó. Đến bao giờ facebook có thể về đúng vị trí và chức năng ban đầu của nó?
Quỳnh Trân
