 |
| Các bác sĩ ở Malaysia mang khẩu trang y tế để tránh sự lây lan của SARS. |
Có điều đã rõ là SARS lây rất nhanh qua đường hàng không quốc tế. Thời gian ủ bệnh 2-10 ngày cho phép tác nhân gây bệnh di chuyển rất xa mà không bị nghi ngờ và không được phát hiện. WHO cho biết, tính tới ngày 11/4, cơ quan này đã nhận được báo cáo về 2.890 trường hợp bị SARS và 116 ca tử vong tại 17 quốc gia ở 3 châu lục. Nhờ cảnh giác cao độ và ý thức tốt hơn về các biểu hiện bệnh, các nước đã có thể cách ly sớm bệnh nhân, hạn chế sự lây lan của bệnh.
Tìm ra coronavirus mới
Một mạng lưới các phòng thí nghiệm hiện đại thiết lập theo sáng kiến của WHO đã đạt được những tiến bộ chưa từng có trong nghiên cứu tìm thủ phạm gây bệnh SARS. Các chuyên gia tài giỏi nhất trên toàn thế giới làm việc suốt ngày đêm trong tinh thần hợp tác hiếm có, và nhanh chóng tìm ra một loại coronavirus mới. Tuy nhiên, tại thời điểm này, vẫn chưa thể khẳng định dứt khoát rằng đó chính là thủ phạm gây SARS. Vẫn còn hai bước cần được thực hiện: phải tìm thấy coronavirus trong mô phổi ở những người có biểu hiện viêm phổi vì SARS, thử nghiệm trong phòng thí nghiệm trên động vật (việc cấy coronavirus vào động vật thí nghiệm phải khiến chúng bị bệnh tương tự). Chỉ sau khi hoàn thành hai bước cuối cùng này mới có thể kết luận chắc chắn về tác nhân gây bệnh. Hiện một phòng thí nghiệm của Hà Lan đang tiến hành thử nghiệm trên động vật và kết quả có thể có được sau 2 tuần. Các nghiên cứu cũng sẽ giúp hiểu được vai trò “virus hỗ trợ” của metapneumovirus ở những người bị nhiễm cùng lúc cả hai loại siêu vi trùng kể trên.
Các test chẩn đoán
WHO cũng thừa nhận là việc phát triển các test chẩn đoán gặp nhiều khó khăn hơn người ta tưởng. 3 bộ test mà các nhà khoa học nắm trong tay đều có nhiều hạn chế, chưa thể dùng như biện pháp để kiểm soát bệnh SARS:
- Thử nghiệm ELISA giúp phát hiện các kháng thể trong máu người bệnh có độ tin cậy cao, nhưng chỉ hiệu quả 20 ngày sau khi có biểu hiện lâm sàng đầu tiên. Phương pháp này không thể giúp phát hiện sớm bệnh nhân, trước khi họ có thể làm lây SARS cho người khác.
- Thử nghiệm Phân tích miễn dịch huỳnh quang (IFA) giúp phát hiện các kháng thể, có thể được thực hiện từ ngày thứ 10 kể từ khi nhiễm bệnh, tuy nhiên để có kết quả phải chờ đợi rất lâu vì còn cần nuôi cấy virus.
- Thử nghiệm Phản ứng chuỗi polymerase (PCR) giúp phát hiện vật liệu di truyền của virus SARS có thể áp dụng trong giai đoạn sớm của bệnh nhưng lại cho nhiều kết quả âm tính giả (người bị bệnh nhưng test vẫn âm tính). Điều này có nghĩa là nhiều người mang virus sẽ không được phát hiện, gây cảm giác an toàn giả tạo đối với một virus có độ lây nhiễm rất cao qua tiếp xúc gần. Như vậy, kết quả cần được đánh giá như sau: test dương tính chứng tỏ đối tượng đang bị hoặc mới bị nhiễm coronavirus, thử nghiệm âm tính không đảm bảo là người thử không nhiễm virus.
Những bài học rút ra từ thực tế
Theo đánh giá của WHO, những hiểu biết liên quan tới SARS thu được từ ngày 15/3 tới nay là rất đáng kể. Điều này khẳng định vai trò quan trọng của hợp tác quốc tế trong việc khống chế các bệnh truyền nhiễm mới. Phát hiện bệnh sớm để cách ly kịp thời cũng là biện pháp then chốt để ngăn cản bệnh lây lan sang các quốc gia mới, và phòng ngừa những bệnh nhân “nhập khẩu” lây SARS cho cộng đồng trong nước. Còn phải mất nhiều tuần, nhiều tháng nữa mới có thể biết liệu các nỗ lực toàn cầu của ngành y tế có thể ngăn chặn được dịch SARS không, hay kẻ giết người vẫn giữ nguyên độ hung hãn, và xuất hiện trở lại tại một thời điểm khác, ở một vị trí khác.
Những điểm nóng của SARS
Các vụ dịch tại Trung Quốc, Canada, Hong Kong, Việt Nam và Singapore đều bắt nguồn từ bệnh viện. Một trong những điều đáng lo nhất của SARS là bệnh lan truyền rất nhanh tại những cơ sở này, khiến một lượng lớn nhân viên y tế bị ảnh hưởng. Do nhiều người cần được điều trị tích cực nên gánh nặng đè lên các cơ sở y tế và nhân viên của họ là cực kỳ lớn.
Trung Quốc: Sau 6 ngày làm việc tại Quảng Đông, nhóm điều tra của WHO kết luận rằng các cơ quan y tế của tỉnh này đã xử trí tốt trong vụ dịch SARS. Tuy nhiên hệ thống y tế ở các tỉnh khác lại đối phó kém hơn với bệnh dịch. Mối lo ngại lớn nhất hiện nay là Bắc Kinh. WHO đã có những cuộc trao đổi sâu với cơ quan y tế ở đây, nhất là về sự thiếu hiệu quả của công tác thông báo các trường hợp bị bệnh và giám sát các đối tượng liên quan.
Nhóm điều tra cũng tìm thấy bằng chứng về những “đối tượng siêu nhiễm” ở Quảng Đông, trong đó có một người được coi là có thể đã lây bệnh cho 100 người khác. Dịch SARS được xem là bắt đầu xuất hiện ngày 16/11/2002, khi phát hiện ca bệnh đầu tiên tại thành phố Phật Sơn, Quảng Đông.
Hong Kong: Với 998 ca bệnh và 30 trường hợp tử vong, đây hiện là vùng bị ảnh hưởng mạnh nhất của SARS. Các nhân viên y tế tiếp tục bị nhiễm bệnh, số bệnh viện bị ảnh hưởng cũng gia tăng. Các cơ sở y tế hiện đang bị quá tải. Quyết định đóng cửa tất cả các nhà trẻ và trường học tới 6/4 đã được gia hạn tới 21/4.
“Nóng” nhất vẫn là vụ 268 người dân ở một tòa nhà cao tầng của khu chung cư Amoy Gardens bị nhiễm SARS. Phần lớn các trường hợp bệnh đều liên quan tới những căn hộ nằm trên cùng một trục thẳng đứng thuộc tòa nhà duy nhất: Block E. Điều này cho thấy, bệnh đã di chuyển khỏi bệnh viện và xuất hiện ở cộng đồng. Các chuyên gia dịch tễ nghiên cứu vụ dịch này đưa ra giả thuyết cho rằng một dạng ô nhiễm môi trường nào đó (có thể liên quan tới hệ thống chất thải hoặc hệ thống thông khí) chính là nguồn lây bệnh. Khả năng SARS lan truyền theo đường phân, miệng vẫn được bỏ ngỏ, trong khi không có bằng chứng về việc bệnh lan theo không khí. Virus cũng không được tìm thấy ở các con vật như gián, chuột.
Việt Nam: Kể từ khi chuyên gia của WHO phát hiện ca SARS đầu tiên vào ngày 28/2 tại Bệnh viện Việt - Pháp, số trường hợp bệnh tăng nhanh chóng lên thành 58 vào ngày 24/3, rồi dừng lại trong vòng 8 ngày. Tuy nhiên, từ ngày 3/4, tại Ninh Bình lại xuất hiện một ca bệnh mới - ông Nguyễn Đức Khiêm. Theo đánh giá của WHO, mặc dù ca này liên quan tới Bệnh viện Việt - Pháp nhưng do bệnh nhân không được cách ly ngay từ đầu và các biện pháp khống chế sự lây lan tại bệnh viện địa phương chưa được áp dụng kịp thời, nên có khả năng nhiều nhân viên y tế, bệnh nhân và người tới thăm bệnh viện đã tiếp xúc với nguồn bệnh. Như vậy, có thể sẽ xuất hiện những làn sóng bệnh mới. Tới nay, tất cả các trường hợp bệnh mới ở Ninh Bình đều liên quan tới bệnh nhân Khiêm.
Canada: SARS xuất hiện trước khi WHO ra lời báo động toàn cầu và vẫn tiếp tục lan truyền, bất chấp thực tế là bệnh nhân được cách ly hết sức nghiêm ngặt và việc kiểm soát sự lây lan của bệnh rất hoàn hảo. Tới nay đã có 114 trường hợp bệnh và 10 ca tử vong, tất cả bệnh nhân đều từng tới châu Á, hoặc tiếp xúc gần với SARS trong gia đình hoặc bệnh viện.
Singapore: Đây là một trong những địa điểm bị ảnh hưởng sớm nhất và nặng nhất của SARS, với 126 người nhiễm bệnh, trong đó có một số trẻ em dưới 18 tuổi. Đã phát hiện một “đối tượng siêu nhiễm”, gây ra các vụ bùng phát bệnh ở rất nhiều nhân viên y tế, bệnh nhân nội trú và khách tới thăm tại Bệnh viện đa khoa Singapore và Bệnh viện Tan Tock Seng. Hiện còn chưa rõ vì sao những người này lại có khả năng lây lan lớn như vậy: do họ tiết ra một lượng cực lớn vật liệu truyền nhiễm hay có tác động của các yếu tố khác như môi trường, làm tăng cường độ lây lan ở một giai đoạn nào đó của virus.
Thu Thủy
