Tết Đoan Ngọ (mùng 5 tháng 5 Âm lịch), còn gọi là Tết Đoan Dương hay dân gian quen gọi là Tết diệt sâu bọ, là dịp lễ cổ truyền lâu đời của người Việt. Diễn ra vào thời điểm dương khí thịnh nhất trong năm (giờ Ngọ), ngày lễ mang ý nghĩa thanh lọc cơ thể và bảo vệ mùa màng.
Theo phong tục, người dân ăn các món có vị chua, chát hoặc rượu nếp vào sáng sớm để “diệt sâu bọ” trong người. Mâm cúng Tết thường đơn giản mà hài hòa, gồm trái cây theo mùa, bánh gio thanh mát, cơm rượu nếp hỗ trợ tiêu hóa. Ở miền Nam, cơm rượu thường được nắm tròn; miền Trung có thể thêm thịt vịt béo mát; miền Nam có chè trôi nước, tượng trưng cho sự viên mãn.
Tết Đoan Ngọ diễn ra giữa mùa hè, khi sâu bệnh sinh sôi và cơ thể dễ mất cân bằng. Việc cúng lễ và ăn uống theo mùa không chỉ mang tính tâm linh mà còn giúp con người thích nghi với thời tiết.
Dù cuộc sống thay đổi, Tết Đoan Ngọ vẫn là dịp để mỗi gia đình sum họp, gìn giữ nếp xưa. Năm 2025, Tết Đoan Ngọ rơi vào thứ Bảy, ngày 31/5 Dương lịch, rất thuận tiện để các gia đình chuẩn bị mâm cỗ chu đáo.
Mặc dù mỗi nơi có mâm cỗ cúng Tết Đoan Ngọ khác nhau một chút nhưng 3 món này thường xuất hiện, các bạn hãy tham khảo nhé:
1. Cơm rượu nếp
Trong mâm cỗ Tết Đoan Ngọ, cơm rượu nếp là món không thể thiếu. Những hạt nếp dẻo được ủ lên men đúng độ, bung tỏa hương thơm quyến rũ, mang đến vị ngọt dịu xen chút cay nồng đặc trưng khi thưởng thức, một hương vị dễ khiến người ta say mê.
Từ lâu, người Việt đã xem cơm rượu như “thuốc trừ sâu bọ” tự nhiên. Vị cay, nóng nhẹ pha chút chua và đắng được tin là có khả năng tiêu diệt các ký sinh trùng trong cơ thể, giúp thanh lọc và bảo vệ sức khỏe giữa mùa hè oi bức.
Không chỉ mang tính biểu tượng về sức khỏe, món ăn này còn gắn liền với văn hóa lúa nước, khi gạo nếp là lương thực thiêng liêng. Việc dâng cúng cơm rượu trong ngày Tết không chỉ thể hiện lòng thành kính với tổ tiên mà còn là lời tri ân trời đất vì một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt.
Cách làm cơm rượu nếp không khó:
Nguyên liệu cần chuẩn bị
- 1kg gạo nếp.
- 2 viên men ngọt (loại 50g/viên).
- Đường trắng, lá sen tươi.
Lưu ý trước khi làm
- Nếp ngon: Chọn hạt to, tròn, còn lớp vỏ lụa nâu giúp giữ vitamin B - tốt cho da và sức khỏe.
- Men chất lượng: Màu sáng, khô ráo, thơm nhẹ. Tỷ lệ chuẩn: 1 viên men cho 1kg nếp.
- Men quyết định hương vị: Ảnh hưởng đến độ thơm, ngọt và cay nhẹ của cơm rượu.
Các bước thực hiện
- Vo và ngâm nếp: Vo sạch rồi ngâm qua đêm.
- Đồ nếp: Hấp chín nếp, để nguội hẳn trước khi trộn men (nếp nóng làm hỏng men).
- Giã men: Nghiền mịn, có thể rây bỏ phần thô.
- Ủ cơm với lá sen: Lót lá sen dưới đáy thố, xếp xen kẽ cơm nguội và men, rắc đều.
- Gói và ủ: Bọc kín lá sen, đậy nắp, ủ nơi thoáng mát 2-3 ngày. Có thể ủ thêm 1-2 ngày để cơm cay và chua nhẹ, nhưng không quá 5 ngày.
- Thưởng thức: Phần nước rượu có thể pha chút đường, rưới lên cơm khi ăn, tạo vị ngọt thanh xen cay nhẹ rất hấp dẫn.
2. Bánh gio (bánh tro)
Bên cạnh cơm rượu nếp, bánh tro (còn gọi là bánh gio) cũng là món không thể thiếu trong mâm cúng Tết Đoan Ngọ. Theo y học cổ truyền, bánh có vị nhạt, tính mát, rất dễ tiêu hóa, đồng thời giúp thanh nhiệt, bổ âm, lợi tiểu và đào thải độc tố cho cơ thể.
Xưa kia, bánh thường được gói theo hình tam giác - biểu tượng của hành Hỏa. Theo thuyết ngũ hành, Hỏa sinh Thổ, nên hình dáng này mang ý nghĩa hỗ trợ, cân bằng năng lượng với phần bánh bên trong. Màu nâu trong của bánh cũng tượng trưng cho màu của đất.
Cách làm bánh tro đơn giản gồm các bước sau:
- Ngâm gạo: Gạo nếp vo sạch rồi ngâm trong nước tro tàu khoảng 20 tiếng. Khi bóp nhẹ thấy hạt dễ vỡ là đạt. Sau đó xả lại nhiều lần cho sạch, thêm vài hạt muối và để ráo.
- Gói bánh: Dùng lá chít hoặc lá giang đã lau khô, cuộn thành hình phễu, cho gạo vào, gấp mép và buộc chặt bằng lạt.
- Luộc bánh: Xếp bánh vào nồi, đổ nước ngập mặt và nấu trong 3-5 tiếng. Khi thấy nước cạn, cần châm thêm nước sôi để đảm bảo bánh chín đều.
- Vớt và để nguội: Sau khi bánh chín, vớt ra, rửa lại với nước, để ráo ở nơi thoáng mát.
- Thưởng thức: Bánh để nguội sẽ ngon hơn, có màu nâu trong đẹp mắt, vị dẻo mát nhẹ, thường ăn kèm mật mía hoặc đường để tăng hương vị.
3. Mận, vải
Bên cạnh cơm rượu và bánh tro, mâm cúng Tết Đoan Ngọ còn không thể thiếu mận và vải, hai loại trái cây đặc trưng của tháng 5 và cũng là “đặc sản” mùa hè. Theo quan niệm dân gian, việc ăn vải và mận vào sáng sớm mùng 5 tháng 5 âm lịch có tác dụng hỗ trợ tiêu diệt sâu bọ, ký sinh trùng trong cơ thể, tương tự như tác dụng của rượu nếp.
Tuy vậy, vì đây là thời điểm bụng rỗng, để bảo vệ dạ dày, bạn nên ăn nhẹ một chút bún, cháo, phở hoặc bánh trước khi thưởng thức vải và mận. Cách ăn này vừa đảm bảo nghi lễ cổ truyền, vừa tốt cho sức khỏe đường tiêu hóa.
Khi chọn mua, nên ưu tiên những quả vải có vỏ đỏ tươi, căng mọng, không bị thâm đen ở đầu cuống; mận ngon thường có màu đỏ sẫm hơi ánh tím, cầm chắc tay, không bị dập nát, đó mới là trái ngon dùng cúng, vừa đẹp mắt, vừa giữ được hương vị mùa vụ đúng điệu.
*Bài viết chỉ mang tính tham khảo.
