Nếu Pù Luông được ví như “Sa Pa của xứ Thanh” với những thửa ruộng bậc thang uốn lượn giữa núi rừng đại ngàn, thì chợ phố Đòn – một phiên chợ vùng cao đặc biệt tại huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa – lại mang đến cho du khách một trải nghiệm khác biệt: nguyên sơ, sống động và đầy màu sắc văn hóa bản địa.
Nằm cách trung tâm TP Thanh Hóa khoảng 150 km về phía Tây Bắc, chợ phiên phố Đòn thuộc xã Lũng Niêm, huyện Bá Thước. Đây là một trong những phiên chợ vùng cao lâu đời nhất còn duy trì cho đến ngày nay, với lịch sử hình thành lâu đời. Và cho đến hiện tại, chợ vẫn họp đều đặn hai buổi mỗi tuần – vào sáng thứ Năm và Chủ nhật – như một nhịp sinh hoạt không thể thiếu trong đời sống của đồng bào các dân tộc nơi đây.
Chợ phố Đòn không chỉ là nơi mua bán, trao đổi hàng hóa. Đó là một không gian gặp gỡ, kết nối giữa các cộng đồng dân tộc sinh sống tại huyện Bá Thước – bao gồm người Kinh, Mường, Thái... đến từ các xã như Lũng Cao, Cổ Lũng, Thành Sơn, Thành Lâm... Không ít người còn vượt núi, băng rừng từ huyện Tân Lạc, Lạc Sơn (tỉnh Hòa Bình) về đây để tham gia phiên chợ.
Với người dân địa phương, để kịp có mặt tại chợ vào sáng sớm, họ thường phải dậy từ khi trời còn mờ tối, chuẩn bị gùi hàng, cõng theo nông sản, đặc sản rừng để xuống chợ. Có người đi bộ hàng chục cây số, có người phải băng qua suối, vượt đèo. Tất cả đều mang theo hy vọng “bán được chút hàng”, nhưng hơn hết là niềm vui được gặp gỡ, chuyện trò cùng bà con, bạn bè.
“Xuống chợ” với họ, không chỉ là việc buôn bán. Đó còn là dịp để giao lưu văn hóa, để trao đổi thông tin, để hỏi thăm nhau sau những ngày làm rẫy, làm nương. Đôi khi, họ đến chợ chỉ để ăn một bát bánh cuốn, ngồi bên nồi nước lá thơm nóng hổi và kể cho nhau nghe chuyện nhà, chuyện bản.
Buôn bán... không cần tiền
Điểm đặc biệt của phiên chợ này - khiến nhiều du khách thích thú - chính là hình thức trao đổi hàng hóa không cần tiền. Người dân có thể “đổi hàng lấy hàng” nếu cảm thấy món đồ mình có và món đồ mình cần có giá trị tương đương nhau. Một nắm rau rừng có thể đổi lấy vài quả trám; một con cua bắt từ suối có thể đổi lấy vài lon gạo. Mọi giao dịch ở đây đều bắt đầu bằng sự “ưng cái bụng”, đơn giản, mộc mạc và đầy tình người.
Chợ bán đa dạng các loại sản phẩm, từ những món quen thuộc trong gian bếp miền núi như mướp đắng, bí đỏ, táo mèo, quả trám... đến những sản vật lạ tai, lạ mắt đối với khách phương xa như quả rừng, rượu cần, hay cả chuột rừng săn được – thứ đặc sản đặc trưng của vùng cao, được nhiều người tìm mua vì hương vị dân dã khó quên.
Các món ăn được bày bán tại chợ cũng mang đậm dấu ấn quê nhà. Bánh cuốn nóng, bánh lá mềm thơm gói trong lá chuối, hay những bát cháo dân tộc nấu từ gạo nếp nương – tất cả khiến bất cứ ai một lần ghé chợ cũng muốn nán lại lâu hơn, để ăn thêm, để cảm thêm cái vị ngọt hậu của đất rừng và tấm lòng người miền cao.
Gìn giữ một di sản sống
Dù đã tồn tại qua hàng chục năm và chứng kiến biết bao thay đổi của cuộc sống hiện đại, phiên chợ phố Đòn vẫn giữ nguyên sức hút đặc biệt. Mỗi buổi họp chợ thường thu hút hàng trăm, thậm chí hàng ngàn người đổ về. Không chỉ là người bản địa, nhiều du khách đến từ miền xuôi, các tỉnh thành khác hoặc khách nước ngoài cũng tìm đến chợ để được tận mắt chứng kiến một “bức tranh sống” đầy màu sắc giữa núi rừng.
Trong định hướng phát triển du lịch cộng đồng, huyện Bá Thước đã đặt phiên chợ phố Đòn như một điểm nhấn văn hóa quan trọng. Chính quyền địa phương đang từng bước bảo tồn, quảng bá phiên chợ như một nét đặc sắc để du khách khám phá thêm khi đến với Pù Luông – vùng đất đang ngày càng trở thành điểm đến xanh hấp dẫn của miền Bắc.
Không cần dựng lên một show trình diễn văn hóa, phiên chợ phố Đòn chính là một “sân khấu” đời thực, nơi mọi hoạt động giao thương – dù đơn sơ – đều chất chứa giá trị văn hóa lâu đời. Mỗi người phụ nữ gùi hàng xuống chợ là một đại sứ của văn hóa bản địa; mỗi sản phẩm tự trồng, tự hái, tự làm là một phần của câu chuyện sống gắn với rừng, với núi.
Giữa dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại, có những nơi vẫn giữ được nhịp sống riêng, chân thành và đậm bản sắc như chợ phố Đòn. Đến đây, du khách không chỉ được thưởng thức những món ăn dân dã, mua về những sản vật nguyên bản từ rừng núi, mà còn được cảm nhận một vùng văn hóa sống động – nơi người với người gặp nhau trong niềm vui mộc mạc, nơi hàng hóa được trao đổi bằng tình thân, bằng nụ cười và bằng một cái gật đầu "ưng bụng".
