Cá thòi lòi (hay còn gọi là cá còi, cá leo cây) thuộc họ cá bống trắng, thường sống trong rừng ngập mặn hay các bãi đất bồi ven biển, ven sông...
Ở Việt Nam, cá thòi lòi xuất hiện ở một số tỉnh miền Tây như Sóc Trăng, Bạc Liêu…, thậm chí được tìm thấy nhiều ở Thanh Hóa, trong vùng ven biển các huyện như Hậu Lộc, Nga Sơn, Quảng Xương, Nghi Sơn.
Tuy nhiên, cá thòi lòi ở Cà Mau được nhận xét là có nhiều và chất lượng nhất, dần trở thành đặc sản thương hiệu của vùng đất này.
Cá thòi lòi là đặc sản “trời ban” ở miền Tây nhưng ngon và phổ biến hơn cả là ở Cà Mau. Ảnh: Taste of Vietnam
Cá thòi lòi từng được Tổ chức Sinh vật Thế giới liệt kê vào danh sách một trong 6 con vật "kỳ lạ nhất hành tinh" bởi những đặc điểm cấu tạo độc đáo trên cơ thể.
Chúng vừa có mang, vừa có phổi nên có thể bơi lội dưới nước và “đi bộ” trên cạn, thậm chí biết leo cây nhờ 2 chiếc vây trước khỏe mạnh, hoạt động như một đôi tay.
Cá thòi lòi có kích thước nhỏ, bằng khoảng 1-2 đầu ngón tay với cặp mắt to, phình hơn đầu nên hình dáng kỳ dị. Ảnh: Vựa cua Đăng Quân
Chị Hải Yến – chủ nhà hàng chuyên đặc sản miền Tây ở TP Cà Mau cho biết, cá thòi lòi thường xuất hiện nhiều vào cuối xuân, từ tháng 1 đến hết tháng 5 âm lịch.
Đây là thời điểm cá sinh sôi mạnh nhất, chắc thịt, chất lượng thơm ngon.
“Loài cá này hiện chỉ được khai thác tự nhiên chứ chưa thể nuôi, việc săn bắt cũng khó khăn nên không phải ai tới Cà Mau cũng có thể thưởng thức”, chị Yến nói.
Nữ chủ quán cho hay, để bắt cá thòi lòi, người dân địa phương có nhiều cách như đặt bẫy, cắm câu vào ban ngày hay soi đèn vào ban đêm... Tuy nhiên, việc đặt bẫy vẫn được xem là phổ biến và hiệu quả nhất.
Người ta thường tạo bẫy từ nhiều vật liệu như dùng sà vi (được làm bằng lá dừa nước, hình dáng như một chiếc lợp) hoặc tái chế chai lọ cũ làm bẫy đặt trước cửa hang cá thòi lòi.
Khi nước cạn, cá bò ra ngoài sẽ bị mắc vào bẫy mà không thể thoát ra. Lúc ấy, người dân nhanh tay thu bẫy, gom cá mang về.
Món cá thòi lòi nướng muối ớt có hương vị hấp dẫn. Ảnh: Taste of Vietnam
Theo chị Yến, dù có vẻ ngoài “xấu hết phần thiên hạ” nhưng cá thòi lòi lại là đặc sản “trời ban” được người bản địa cũng như du khách thập phương vô cùng yêu thích.
Từ loài cá này, người ta có thể chế biến nhiều món ăn như kho tiêu, chiên xù, nấu lẩu chua…, nhưng ngon và được ưa chuộng nhất là cá thòi lòi nướng muối ớt.
“Trước khi nướng, cá được làm sạch, loại bỏ hết nhớt trên da bằng cách xát muối hoặc rửa với nước chanh pha loãng. Sau đó, người ta xiên cá vào các que tre dài (hoặc xếp lên vỉ) rồi nướng trên bếp than để dậy mùi thơm.
Cá có thể được tẩm ướp với hỗn hợp muối, ớt và dầu điều rồi đem nướng hoặc nướng đến đâu quệt liên tục đến đó, giúp cá ngấm đều các gia vị cũng như có màu sắc đẹp mắt. Khi một mặt cá chín thì lật mặt còn lại lên nướng tiếp”, chị Yến tiết lộ.
Món cá thòi lòi nướng muối ớt có lớp da vàng, giòn rụm, thơm nức mũi. Thịt cá trắng, săn chắc và mềm. Ảnh: Taste of Vietnam
Theo chị Yến, khi thưởng thức, thực khách chỉ cần dùng đũa tách thịt cá ra khỏi xương, rồi chấm với muối tiêu chanh hoặc nước mắm chua cay, ăn kèm rau thơm. Vị ngọt thơm của cá kết hợp với các gia vị đi kèm tạo thành món ngon lạ miệng.
“Cá thòi lòi được vận chuyển, phân phối ở nhiều tỉnh thành như TPHCM, Hà Nội..., nhưng chỉ tới vùng Đất Mũi và thưởng thức trực tiếp những con cá tươi rói, khách sành ăn mới cảm nhận được trọn vẹn hương vị tinh túy của thứ đặc sản trời ban”.
