Lối kiến trúc đậm chất Á Đông của khu chợ được công nhận là di tích nghệ thuật giữa lòng Sài Gòn
Chợ Bình Tây có lịch sử lâu đời gắn liền với nhiều thăng trầm của mảnh đất Sài Gòn xưa. Trong những năm 1776, vùng đất Sài Gòn (tức vùng Chợ Lớn ngày nay, còn Sài Gòn ngày nay trước kia được gọi là Bến Nghé) là nơi định cư của người Hoa ở Cù Lao Phố (tức Biên Hoà ngày nay) sau khi chạy lánh nạn do sự kiện lịch sử giữa Nguyễn Ánh và quân Tây Sơn. So với Cù Lao Phố, Sài Gòn có nhiều lợi thế hơn hẳn do có giao thông thuỷ, bộ rất thuận lợi.
Toàn cảnh chợ Bình Tây rộng lớn như kinh thành.
Theo phong tục tập quán, người Hoa thường lập chợ khi đến nơi định cư mới nhằm có chỗ để trao đổi hàng hoá. Và thế là Chợ Lớn ra đời, trở thành điểm giao thương phát triển nhất Sài Thành bấy giờ, thu hút nhiều người từ địa phương khác tới mua bán và làm ăn. Cũng vì lẽ đó, Chợ Lớn không còn đủ sức dung chứa số lượng lớn tiểu thương và khách hàng ghé thăm. Chính quyền cũng lên kế hoạch xây dựng lại chợ nhưng chưa tìm được địa điểm phù hợp. Ngay khi hay tin, Quách Đàm - một thương nhân người Triều Châu, Trung Quốc sang Việt Nam buôn bán đã mua một mảnh đất sình lầy ở thôn Bình Tân, cải tạo đất và san lấp rồi xây dựng chợ mới tặng cho nhà nước với mục đích ban đầu là để phục vụ cộng đồng người Hoa tại Sài Gòn.
Từ xưa tới nay, chưa từng có ngày nào chợ Bình Tây thưa thớt người qua lại.
Chợ được khởi công vào 1928 rồi khánh thành vào 2 năm sau, xây dựng theo lối kiến trúc Trung Quốc và áp dụng các kỹ thuật xây dựng hiện đại của Pháp lúc bấy giờ. Năm 1992, UBND Quận 6 đã tiến hành sửa chữa, nâng cấp nhà lồng của chợ thêm một tầng lầu. Đến năm 2006, khu vực Trần Bình – Lê Tấn Kế được đầu tư sửa chữa khang trang hơn. Năm 2015, Trung tâm Bảo tồn di tích thuộc Sở Văn hóa, thể thao thành phố Hồ Chí Minh, Hội đồng xét duyệt di tích thành phố Hồ Chí Minh đã công nhận chợ Bình Tây là di tích kiến trúc nghệ thuật tại thành phố Hồ Chí Minh.
Khuôn viên bên trong chợ Bình Tây.
Khi đến chợ Bình Tây, du khách sẽ ngay lập tức bị ấn tượng bởi tòa tháp chính cao vút nổi bật giữa khu chợ, mặt trước điêu khảm sành hình “lưỡng long chầu châu” vô cùng tinh xảo. Xung quanh là bốn mặt đồng hồ được thiết kế đồng bộ, tạo nên điểm nhấn kiến trúc đầy đặc sắc. Chính giữa chợ là một khoảng sân thoáng mát, nơi đặt bức tượng của Quách Đàm, đúng theo tâm nguyện của ông. Bức tượng ban đầu hiện đã chuyển về Bảo tàng Mỹ thuật TP. HCM và được thay thế bằng một bức tượng bán thân do các tiểu thương quyên góp dựng lên. Xung quanh khuôn viên là hồ sen nuôi cá và nhiều ghế đá dành cho du khách nghỉ chân và chụp ảnh. China Town - khu phố người Hoa toạ lạc ở vị trí ngay cạnh chợ cũng là một điểm đến lý tưởng để các du khách có thể ghé qua mỗi khi có dịp đến chợ Bình Tây.
Mái của khu chợ được lát ngói âm dương.
Với 5 khu vực được phân chia rõ ràng, chợ Bình Tây sở hữu tổng cộng 2300 gian hàng, bày bán trên 30 mặt hàng khác nhau dựa theo từng khu: Khu tầng trệt (bao gồm cả mặt tiền chợ đường Tháp Mười) kinh doanh mặt hàng chén đĩa, đồ gốm sứ, nhang đèn, đinh kẽm, nón lá, gia vị khô, tranh ảnh,... Bên cạnh đó, du khách cũng có thể tìm thấy các loại túi xách, giày dép, trang sức với mẫu mã bắt mắt tại khu vực này; Khu tầng lầu bày bán đồ tạp hóa, bánh kẹo, quần áo may sẵn,...; Khu vực Trần Bình dành cho các khách hàng có nhu cầu mua các loại gia vị tổng hợp, trà, cà phê, hay hải sản tươi ngon, hoa quả, trái cây,...; Khu vực Lê Tấn Kế kinh doanh chủ yếu là đồ khô dầu mỡ, hải sản khô, trầu cau, rau củ, gia vị,... và cuối cùng là khu vực Phan Văn Khỏe - nơi du khách có thể tìm thấy nhiều loại thực phẩm tươi ngon như thịt bò, cá biển, cá đồng, tôm, cua, ếch, đậu hũ, trứng,...
Gian hàng bán đồ muối chua dưới lăng kính nghệ thuật.
Là khu chợ sỉ lớn nhất Sài Thành, chợ Bình Tây tấp nập người mua kẻ bán từ 2h sáng đến 10 giờ đêm. Nhịp sống về đêm lại càng chứng tỏ sức hút đặc biệt của khu chợ này khi các quán ăn ngon đậm chất Sài Gòn với sự phong phú về hương vị tại đây hoạt động xuyên đêm, thu hút nhiều thực khách tới thưởng thức những món đặc sản như phá lấu, bánh ướt, vịt tiềm,... Ẩm thực chợ Bình Tây mang đậm hương vị truyền thống Trung Hoa nhưng được điều chỉnh sao cho hợp khẩu vị người Việt cùng mức giá phải chăng là lí do khiến các quán ăn tại đây luôn đón một số lượng lớn khách ghé thăm mỗi ngày.
Trải qua nhiều đợt trùng tu, xây mới, chợ Bình Tây vẫn giữ cho mình nét kiến trúc độc đáo, xứng danh ngôi chợ đẹp nhất Sài Thành.
Với những đợt tu sửa, cải tạo hợp lí tạo nên diện mạo khang trang đồng thời vẫn giữ nguyên nét kiến trúc đặc trưng, các mặt hàng đa dạng cùng giá cả phải chăng, chợ Bình Tây vẫn luôn giữ vững vị thế của một biểu tượng văn hoá gần trăm năm tuổi đời trên mảnh đất Sài Gòn hoa lệ.
