Mùa hè, trên thị trường có nhiều loại xoài được bày bán như xoài Cát Chu, xoài Úc, xoài Đài Loan, xoài Thái,... Ít ai biết rằng, ở Yên Châu, Sơn La có một giống xoài dù kích thước bé nhưng lại thơm ngon, hấp dẫn, đó là xoài tròn Yên Châu.
Về đặc điểm bên ngoài, giống xoài tròn Yên Châu có kích thước nhỏ, tròn, vỏ có màu xanh thường nhám, có các vệt đốm nâu đen chứ không láng bóng nhưng khi chín cùi dày, thịt mịn, có màu đỏ hoặc vàng cam, vị ngọt đậm, đặc biệt mùi thơm rất đặc trưng. Đây là giống xoài bản địa, được người dân trong vùng trồng từ nhiều năm trước.
Xoài tròn Yên Châu quả nhỏ, tròn, vỏ xanh thường nhám chứ không bóng loáng, có các vệt đốm nâu đen.
Người dân địa phương cho biết xoài tròn Yên Châu còn được gọi là xoài trứng, để phân biệt với các giống xoài khác ở trong vùng. Hiện nay, chúng được trồng nhiều ở các xã như dọc theo suối Vạt như: Sặp Vạt, Chiềng Pằn, Viêng Lán… Đây được xem là nơi có điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng thuận lợi để giống xoài tròn sinh trưởng và phát triển. Và cũng chỉ được trồng ở 3 nơi này thì mới được lấy tên "Quả xoài tròn Yên Châu" để bán ra thị trường.
Từ thứ quả đặc sản của địa phương, giờ đây xoài tròn Yên Châu vang danh khắp nơi nhờ hương vị đặc biệt, bán đi khắp các tỉnh thành trong nước và cả xuất khẩu ra nước ngoài.
Xoài khi chín cho cùi dày, có màu đỏ hoặc vàng cam, khi ăn sẽ thấy vị ngọt thanh đọng lại nơi đầu lưỡi, đặc biệt mùi rất thơm.
Khoảng tháng 5, tháng 6 hàng năm là thời điểm xoài tròn Yên Châu vào mùa. Do thời gian thu hoạch ngắn, chỉ trong vòng hơn 1 tháng nên mỗi khi đến mùa các chị em thành phố đều tranh thủ tìm mua về thưởng thức. Thời điểm tháng 5 ở Yên Châu, xoài tròn bắt đầu cho thu hoạch. Đến cuối tháng 6 thì hết mùa. Đến Yên Châu, Sơn La vào thời gian này, du khách sẽ dễ dàng bắt gặp những xe thồ chở xoài đầy ắp.
Trên chợ mạng hay các cửa hàng bán hoa quả tại Hà Nội, xoài tròn Yên Châu có giá dao động từ 40.000-50.000 đồng/kg.
Chị Loan (người bán hoa quả ở Hà Nội) chia sẻ: "Quả xoài tròn Yên Châu không quá nhiều thịt nhưng lại mang đến mùi thơm đặc trưng dịu nhẹ ᴠới ᴠị ngọt lịm, đậm đà, nhưng không hề ngọt gắt haу khé ᴄổ. Vì kích thước quả nhỏ nên cách ăn phổ biến là lột ᴠỏ хoài bằng taу, rồi thưởng thứᴄ trựᴄ tiếp. Nếu để trong tủ lạnh thì càng hấp dẫn.
Năm nào đến mùa mình cũng nhập xoài tròn Yên Châu về bán nhưng giống xoài này số lượng ít, lại chỉ kéo dài trong vòng một tháng nên hàng có bao nhiêu bán hết bấy nhiêu. Xoài nhà mình bán là hàng chuẩn xịn có gắn mác Xoài tròn Yên Châu nên rất đắt khách".
Thời điểm tháng 5 ở Yên Châu, xoài tròn bắt đầu cho thu hoạch. Đến cuối tháng 6 thì hết mùa.
Chị Loan nói thêm: "Mỗi tuần mình chỉ lấy được 1-2 chuyến hàng. Chỉ cần đăng lên trang cá nhân trong vài tiếng là hết sạch vài tạ xoài, ai đặt muộn phải chờ chuyến sau". Ngoài ăn trực tiếp, xoài tròn Yên Châu còn được bán vào các cơ sở để làm xoài sấy dẻo cắt miếng, xoài tẩm đường, xoài tẩm gia vị.
