Khi nhắc đến các loại quả rừng đặc sản của vùng núi phía Bắc, không thể không kể đến mắc kham – một loại trái cây dân dã nhưng đầy sức hút, gắn liền với tuổi thơ của bao người và mang đậm bản sắc văn hóa vùng cao.
Mắc kham (còn gọi là me rừng) là loại cây mọc hoang dại ở các cánh rừng tự nhiên thuộc vùng núi Tây Bắc như Sơn La, Điện Biên, Lai Châu… Cây mắc kham thường cao từ 3 – 5 mét, lá xanh đậm, hoa trắng nhỏ, kết thành chùm. Đến mùa, quả mọc thành chùm sai trĩu, nhìn xa như những chùm nho rừng độc đáo.
Quả mắc kham có hình dáng tròn nhỏ, lớp vỏ mỏng màu xanh hoặc nâu xám khi chín, bên trong là lớp thịt màu vàng hoặc cam nhạt bao quanh hạt cứng. Vị của mắc kham rất đặc biệt: chua thanh, hơi chát, nhưng càng ăn càng thấy ngọt hậu – một cảm giác rất “gây nghiện” đối với những ai yêu thích hương vị tự nhiên.
Ngày trước, mắc kham là món quà vặt quen thuộc của lũ trẻ miền núi, thường được hái tươi ăn sống hoặc chấm muối ớt. Dần dà, người dân bản địa đã biết sơ chế mắc kham thành các món đặc sản hấp dẫn như dầm muối ớt, ngâm mắm, làm siro, ngâm rượu.
Với mắc kham dầm, bạn nên chọn những quả tròn đều, căng mọng, không sâu, vừa chín tới, có màu xanh ánh vàng. Sau khi mua về, rửa sạch và để ráo nước. Tiếp đó, dùng chày đập nhẹ từng quả cho hơi dập để dễ thấm gia vị (lưu ý không làm nát), rồi cho tất cả vào bát lớn.
Chuẩn bị phần nước trộn bằng cách pha giấm với đường trắng, muối, ớt tươi thái nhỏ và rau mùi tàu. Tùy khẩu vị mà bạn có thể gia giảm các nguyên liệu sao cho hài hòa giữa vị chua, ngọt, mặn và cay. Đổ hỗn hợp nước giấm đã pha vào bát mắc kham, đảm bảo giấm ngập toàn bộ phần quả, sau đó trộn đều tay để gia vị thấm kỹ. Có thể cho vào lọ thủy tinh đậy kín và bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh.
Mắc kham dầm để càng lâu càng ngon, có thể bảo quản trong vài tháng. Khi ăn, quả giòn sật sật, vị chua thanh, hơi chát, thoang thoảng đắng nhẹ, xen lẫn vị mặn của muối và cay nồng của ớt. Đặc biệt, sau khi nuốt, vị ngọt dịu vẫn còn vương nơi đầu lưỡi và cổ họng, tạo nên dư vị khó quên cho món quà vặt dân dã mà độc đáo này.
Với mắc kham ngâm rượu, sau khi rửa sạch đợi mắc kham thật ráo nước thì xếp vào bình thủy tinh, ứ một lớp mắc kham lại một lớp đường. Sau đó đậy kín nắp và ủ lên men từ 7 - 15 ngày, đợi cho đường tan hết sẽ thu được siro quả mắc kham. Bạn có thể chắt hết siro ra để pha nước uống giải khát, hoặc để nguyên và đổ rượu vào bình, tiếp tục ngâm trong khoảng 3 tháng nữa. Lưu ý ru mắc kham ngâm càng lâu sẽ càng ngon, các dưỡng chất trong quả mắc kham sẽ tan hết trong rượu, t nhiên không nên ngâm quá 6 tháng.
Mỗi khi đến mùa, trên địa chỉ có nhiều địa chỉ rao bán mắc kham với giá dao động từ 60.000-80.000 đồng/kg. Lúc mới xuất hiện, đa phần khách chỉ đặt mua 1-2 kg về ăn thử vì hiếu kỳ, còn khách quen thường đặt mua 3-5kg do loại quả này bảo quản trong ngăn mát được khá lâu.
Mác kham không đơn thuần chỉ là một món ăn vặt mà loại quả này theo Đông y, các bộ phận của cây có tính thanh nhiệt và kháng khuẩn, có tác dụng chữa sốt, ho, cảm mạo, đau họng, đau răng, miệng khô khát…
