Di sản 200 năm dưới chân núi
Nằm dưới chân dãy núi Tây Côn Lĩnh thuộc thị trấn Vinh Quang - trung tâm hành chính của huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang, chợ phiên Hoàng Su Phì họp vào mỗi sáng Chủ nhật hàng tuần. Với tuổi đời hơn 200 năm, phiên chợ không chỉ là nơi giao thương hàng hóa mà còn là không gian sinh hoạt văn hóa độc đáo của các dân tộc thiểu số như H'Mông, Dao, Tày, Nùng.
Chợ phiên Hoàng Su Phì được hình thành từ thế kỷ XIX, dưới thời Pháp thuộc, và là một trong ba chợ lớn nhất huyện cùng với Bản Máy và Nậm Dịch. Ban đầu, chợ phục vụ nhu cầu trao đổi hàng hóa của cộng đồng người H'Mông, Dao, Tày, Nùng sinh sống ở vùng núi hiểm trở.
Người dân thường đi bộ hoặc dùng ngựa thồ hàng hóa xuống chợ, có khi mất vài ngày đường. Chợ phiên không chỉ là nơi giao thương mà còn là dịp để đồng bào các dân tộc gặp gỡ, giao lưu văn hóa.
Phiên chợ trải dài dọc theo con phố chính của thị trấn, kéo dài khoảng vài cây số, với khu vực đông đúc nhất tập trung quanh phố Lâm Đồng. Vị trí địa lý này không chỉ thuận tiện cho việc giao thương giữa các xã lân cận mà còn tạo nên khung cảnh hùng vĩ, hòa quyện giữa chợ búa và núi rừng.
Trong những năm gần đây, chính quyền địa phương đã đầu tư cải tạo cơ sở hạ tầng, nâng cấp chợ thành điểm du lịch văn hóa. Từ năm 2020, các lối đi và khu vực bày bán hàng hóa được xây dựng khang trang hơn, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Dù vậy, chợ vẫn giữ được nét truyền thống, không bị thương mại hóa quá mức.
Tại chợ phiên, cách mua bán vẫn mộc mạc, chân thành, không có cảnh tranh giành hay mặc cả ồn ào. Theo thống kê, mỗi phiên chợ thu hút khoảng 2.000 - 3.000 lượt người, bao gồm cả người dân địa phương và du khách. Các tour du lịch cộng đồng thường kết hợp tham quan chợ với trải nghiệm homestay, giúp du khách hiểu sâu hơn về văn hóa bản địa.
Tha hồ sắm đồ thổ cẩm và đặc sản
Chợ phiên Hoàng Su Phì được mệnh danh là "cái nôi của thổ cẩm" với các sản phẩm dệt tay tinh xảo của người H'Mông và Dao. Những tấm vải với hoa văn hình học hoặc họa tiết thiên nhiên đầy màu sắc đã trở thành thương hiệu của địa phương. Giá một tấm thổ cẩm dao động từ 200.000 đến 500.000 đồng, tùy kích thước và độ phức tạp của hoa văn.
Ngoài thổ cẩm, người dân tộc Nùng còn mang đến chợ những món trang sức bạc được chế tác tinh xảo như vòng tay, khuyên tai, và dây chuyền. Các dụng cụ lao động như dao, cuốc, gùi - những vật dụng không thể thiếu trong đời sống hàng ngày - cũng được bày bán khắp nơi.
Về nông sản, chợ phiên Hoàng Su Phì là nơi hội tụ những đặc sản vùng cao như gạo Hoàng Su Phì được trồng trên ruộng bậc thang, chè Shan Tuyết hái từ những cây cổ thụ trên núi cao, và mật ong rừng thu hoạch từ các tổ ong tự nhiên. Gia súc như gà đen, lợn cắp nách, dê núi - những đặc sản chỉ có ở vùng cao - cũng được người dân đưa xuống chợ bán.
Đến với chợ phiên Hoàng Su Phì, du khách không thể bỏ qua cơ hội khám phá nền ẩm thực đặc sắc của vùng cao. Món thắng cố - hầm từ thịt ngựa, bò hoặc lợn, nấu cùng nội tạng và gia vị đặc trưng như mắc khén, thảo quả - là biểu tượng ẩm thực của người H'Mông. Với giá chỉ 25.000 - 30.000 đồng/phần, du khách có thể thưởng thức ngay tại chỗ.
Cháo ấu tẩu nấu từ củ ấu tẩu (một loại thảo dược) kết hợp với chân giò, tạo vị đắng nhẹ và béo ngậy, là món ăn được nhiều người dân địa phương ưa chuộng. Bánh tam giác mạch làm từ hạt tam giác mạch, có vị ngọt nhẹ và mùi thơm đặc trưng, cũng là món quà lý tưởng để du khách mang về.
Những món ăn độc đáo khác như thịt chuột La Chí (chuột rừng được hun khói hoặc nướng), cá chép ruộng bậc thang (cá nuôi trong ruộng lúa, thịt chắc và ngọt) đều thể hiện sự sáng tạo và khéo léo của đồng bào dân tộc trong việc tận dụng nguyên liệu địa phương.
Trải nghiệm khi đến chợ phiên Hoàng Su Phì
Chợ phiên Hoàng Su Phì đã trở thành điểm đến không thể bỏ qua trong hành trình khám phá Hà Giang. Du khách có cơ hội tiếp xúc trực tiếp với đồng bào dân tộc trong trang phục truyền thống. Phụ nữ Dao đỏ với chiếc áo thêu hoa văn cầu kỳ, đàn ông H'Mông đội khăn xếp - tất cả tạo nên bức tranh đa sắc màu.
Khung cảnh chợ với núi non hùng vĩ làm nền là địa điểm lý tưởng để chụp ảnh. Nhiều nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp thường đến đây vào sáng sớm để ghi lại khoảnh khắc người dân xuống chợ. Ánh nắng ban mai xuyên qua làn sương mỏng, phản chiếu trên những bộ trang phục rực rỡ sắc màu, tạo nên những khung hình độc đáo khó tìm thấy ở nơi khác.
Kinh nghiệm tham quan chợ phiên
Để có trải nghiệm trọn vẹn tại chợ phiên Hoàng Su Phì, du khách nên lưu ý một số điểm sau:
Thời gian lý tưởng để đến chợ là từ 5-6 giờ sáng, khi không khí chợ vừa nhộn nhịp lên. Đây là lúc du khách có thể chứng kiến cảnh đồng bào các dân tộc lũ lượt đổ về chợ, mang theo những sản vật đặc trưng của vùng cao.
Khi mua sắm, du khách nên mặc cả nhẹ nhàng vì người bán hàng thường là phụ nữ dân tộc, họ ưa sự thân thiện và tôn trọng. Việc mặc cả quá gay gắt có thể làm mất đi không khí vui vẻ của buổi mua bán.
Với các đặc sản địa phương, nên mua mật ong rừng, chè shan tuyết, hoặc thổ cẩm làm quà. Tuy nhiên, du khách cần kiểm tra kỹ nguồn gốc để tránh hàng kém chất lượng.
Về ẩm thực, nên ưu tiên các quầy hàng đông khách địa phương để đảm bảo đồ ăn tươi ngon. Ngoài ra, du khách cũng nên xin phép trước khi chụp ảnh người dân hoặc đồ vật thiêng liêng như trang sức bạc để thể hiện sự tôn trọng đối với văn hóa bản địa.
Trong bối cảnh phát triển du lịch mạnh mẽ như hiện nay, việc bảo tồn và phát triển chợ phiên theo hướng bền vững không chỉ góp phần nâng cao đời sống người dân mà còn là cách hiệu quả để quảng bá hình ảnh văn hóa Hà Giang đến với du khách trong nước và quốc tế.
Một chuyến đi đến chợ phiên Hoàng Su Phì không đơn thuần là hành trình khám phá ẩm thực hay mua sắm, mà là cơ hội để du khách được chạm vào di sản văn hóa 200 năm tuổi, được sống chậm lại giữa nhịp sống hối hả, và cảm nhận sâu sắc về một Việt Nam đa sắc màu văn hóa.
